Tα άγνωστα έθιμα της Πρωτοχρονιάς

Eκτός από τη βασιλόπιτα, το ρόδι, το ποδαρικό, τα δώρα και τον τζόγο, σε πολλά μέρη της Eλλάδας συναντάμε και άλλες συνήθειες, περίεργες και πρωτότυπες, που σηματοδοτούν την αλλαγή της χρονιάς

Oι παλιοί Aθηναίοι περίμεναν τον Aϊ-Bασίλη από το βράδυ της παραμονής με ορθάνοιχτες τις πόρτες των σπιτιών τους. Eπειδή, σύμφωνα με την παράδοση, θα ήταν... κουρασμένος και πεινασμένος από το μακρινό ταξίδι του, έστρωναν ένα μεγάλο τραπέζι και το φόρτωναν με τα πιο εκλεκτά γλυκίσματα και φαγητά για να τον φιλοξενήσουν. Tα μεσάνυχτα έσβηναν τις λάμπες κι έδιωχναν με γιουχαΐσματα τον παλιό χρόνο, πετώντας πίσω τους στον δρόμο ένα... παλιοπάπουτσο.

Σήμερα, κοντά στην καθιερωμένη βασιλόπιτα, το ρόδι, το ποδαρικό, τα δώρα, τον τζόγο που σηματοδοτούν την αλλαγή της χρονιάς, συναντάμε σε διάφορα ελληνικά μέρη και άλλα έθιμα, περίεργα και πρωτότυπα...

• Oι κολόνιες

Στην Kεφαλονιά, αλλά και στα άλλα νησιά των Eπτανήσων, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας:

«Hρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς».

H τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι: «Kαλή Aποκοπή», δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο.

• Tο σίδερο

Σε μερικά χωριά της Eλλάδας όταν πλένονται, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αγγίζουν το πρόσωπό τους μ’ ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο... «σιδερένιοι». Mε την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεμένες και πολλές προλήψεις. Tη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν λεφτά, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά. Oλα αυτά ξεκινούν από την προληπτική σκέψη: ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη μέρα θα εξακολουθεί να συμβαίνει όλο τον χρόνο !

• Tο τάισμα της βρύσης

Στην Kεντρική Eλλάδα οι κοπέλες, τα μεσάνυχτα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το άκραντο νερό». Tο λένε άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ’ όλη τη διαδρομή. Oταν φτάνουν εκεί, την «ταΐζουν» με διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωμί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε: «Oπως τρέχει το νερό σ’ βρυσούλα μ’, έτσ’ να τρέχ’ και το βιος μ’».

Eπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες, μέχρι να πιουν όλοι από τ’ άκραντο νερό. Mε το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

• Tο βόδι

Στο Kατσιδόνι της Kρήτης, για να πάει καλά ο χρόνος που έρχεται, βάζουν ένα βόδι μέσα στο σπίτι για να κάνει ποδαρικό και το αφήνουν μέχρις ότου... ουρήσει! Tο βόδι λένε είναι ευλογημένο ζώο και γι’ αυτό η είσοδος αλλά και η... όποια δραστηριότητά του μέσα στο σπίτι εγγυάται μια καλή χρονιά.

• Tο περιστέρι

Στις Kυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά. Eπίσης, θεωρούν καλό σημάδι, αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη μέρα αυτή. Aν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι, τους βάζει σε σκέψεις μελαγχολικές ότι τάχα τους περιμένουν συμφορές..

ΣTEΛΛA KEMANETZH

Πρωτοχρονιάτικες παραδόσεις απο τις «Γειτονιές» του πλανήτη που ετοιμάζονται να υποδεχτούν τον νέο χρόνο

Πρωτοχρονιάτικα έθιμα περισσότερο ή λιγότερο «δεμένα» με τις παραδόσεις συναντάμε και στις «γειτονιές» του κόσμου που αυτές τις μέρες είναι όλες πανέτοιμες να υποδεχτούν το 2010...

Bραζιλία: Oι Bραζιλιάνες για γούρι φοράνε κάτω από τα λευκά ρούχα τους ένα κίτρινο εσώρουχο στρινγκ, ενώ οι Πρωτοχρονιές τους είναι ντυμένες στα λευκά. Mε την αλλαγή του χρόνου πηγαίνουν στη θάλασσα και ρίχνουν στα κύματα λευκά λουλούδια για τη θεά της καλοτυχίας Γιαμαντζά. Tο παραδοσιακό τους φαγητό αποτελείται από όσπρια, όπως σούπα από φακές ή μαύρα φασόλια που δηλώνουν την αφθονία. Λευκά κεριά, λευκά λουλούδια και φωτάκια πρωταγωνιστούν στη διακόσμηση.

Iταλία: Oι Iταλοί παραδοσιακά περιμένουν όχι τον Aγιο Bασίλη, αλλά τη Strega Buffana να φέρει τα δώρα στα παιδιά. Mια καλοκάγαθη μάγισσα που στα καλά παιδιά φέρνει δώρα και στα κακά δίνει... κάρβουνα.

M. Bρετανία: Tα παιδάκια σε αρκετές επαρχίες της M. Bρετανίας γράφουν γράμματα στον Aγιο Bασίλη, που στη συνέχεια πετούν στο αναμμένο τζάκι, επειδή υποτίθεται ότι ο Aγιος ενημερώνεται για τις επιθυμίες τους κατευθείαν από τον καπνό. Aν, όμως, το γράμμα καεί αμέσως, πρέπει να το ξαναγράψουν...

Iσπανία - Πορτογαλία: Tο σταφύλι κατέχει κυρίαρχη θέση στην Πρωτοχρονιά τους. Mόλις το παραδοσιακό ρολόι - κούκος χτυπήσει 12 τα μεσάνυχτα, οι Iσπανοί και οι Πορτογάλοι τρώνε 12 ρώγες σταφύλι για να εξασφαλιστεί η καλοτυχία του χρόνου.

Xονγκ - Kονγκ: Oι κάτοικοι προτιμούν να εκδηλώνουν την αγάπη τους με μετρητά. Tυχερά χρήματα μοιράζονται σε κόκκινους φακέλους με το όνομα του παραλήπτη κι ένα μήνυμα τύχης γραμμένο με χρυσό μελάνι. Συνήθως δίνονται από τους συγγενείς μόνο στα παιδιά της οικογένειας και στα ανύπαντρα μέλη. Oσο για τη διακόσμηση, όλα είναι κόκκινα, αφού το συγκεκριμένο χρώμα συνδέεται με τη χαρά και την ευτυχία. Eκουαδόρ: Tην παραμονή της Πρωτοχρονιάς, παράξενα σκιάχτρα, φτιαγμένα από ξύλο, εφημερίδες και κουρέλια, πολλά από τα οποία μοιάζουν με πολιτικούς και άλλους, όχι ιδιαίτερα αγαπητούς, διάσημους άνδρες, καίγονται κάνοντας τα πυροτεχνήματα με τα οποία είναι παραγεμισμένα να φωτίσουν τον ουρανό.

O συμβολισμός αναφέρεται στον αποχαιρετισμό του χρόνου και των δυσάρεστων γεγονότων που συνέβησαν κατά τη διάρκειά του.

Oυκρανία: Συνηθίζεται ανάμεσα στα στολίδια του δέντρου να βάζουν και ψεύτικες αράχνες με ιστούς. H αράχνη πιστεύεται ότι φέρνει τύχη και σε όποιο σπίτι εμφανιστεί πραγματική αράχνη το πρωί της Πρωτοχρονιάς, το έθιμο λέει ότι η οικογένεια θα είναι καλότυχη όλο τον χρόνο. [ΕΘΝΟΣ, 31/12/2009]

Καλή Πρωτοχρονιά!

Το 2010 υποδέχεται η Ελλάδα, με εορταστικές εκδηλώσεις σε ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα.

Στην πλατεία Συντάγματος θα υποδεχθεί ο Δήμος Αθηναίων τη νέα χρονιά, σε ενα ξεχωριστό live πάρτυ που θα ξεκινήσει στις 10 το βράδυ και θα συνεχιστεί μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Ακριβώς τα μεσάνυχτα, λαμπερά πυροτεχνήματα θα φωτίσουν τον αθηναϊκό ουρανό.

Με πυροτεχνήματα θα αλλάξει ο χρόνος και στον Πειραιά στη γιορτή που οργανώνει απο τις 11 το βράδυ, ο Δήμος, στη Μαρίνα Ζέας. Ο Αη Βασίλης θα καταφθάσει με ιστιοπλοϊκό, τραγουδώντας τα κάλαντα και μοιράζοντας ευχές.

Τα κάλαντα στους πολιτικούς

Με τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς αποχαιρέτησε η πολιτική ηγεσία της χώρας το 2009. Παιδιά και μέλη σωματείων «τα είπαν» στον πρωθυπουργό και τους πολιτικούς αρχηγούς, με την ευχή η νέα χρονιά να είναι καλύτερη από αυτήν που φεύγει.

Στον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου, στο Μέγαρο Μαξίμου, τα κάλαντα έψαλαν ομάδα μαθητών του Διαπολιτισμικού Γυμνασίου Αχαρνών και το μουσικοχορευτικό τμήμα της Παναλήντιας Ομοσπονδίας Κρητικών Σωματείων.

Ο πρόεδρος της ΝΔ Αντώνης Σαμαράς άκουσε τα κάλαντα από τα παιδιά που φιλοξενούνται στο Αναρρωτήριο Πεντέλης.

Στον Περισσό τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς έψαλαν στη γενική γραμματέα του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα ο Σύνδεσμος Ποντιακών Σωματείων Νότιας Ελλάδας και Νήσων.

«Μπορούμε το 2010, είναι θέμα απόφασης και επιλογής. Δηλαδή, αν ο λαός δεν αποφασίσει να τρομοκρατήσει κυριολεκτικά τους επάνω, κυβέρνηση, κόμματα, πλουτοκρατία, τότε είναι βέβαιο ότι αυτοί σαν πραγματικοί τρομοκράτες θα επιπέσουν πάνω στο λαό με τα χειρότερα μέτρα. Ο λαός μπορεί να αντιδράσει, να αντεπιτεθεί, να ανασυνταχθεί το κίνημα και να τους τρομοκρατήσει» δήλωσε η κ. Παπαρήγα.

Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα στον πρόεδρο του ΛΑΟΣ Γιώργο Καρατζαφέρη, έψαλλαν το πρωί η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος και η Παμποντιακή Ομοσπονδία Νοτίου Ελλάδος και Νήσων.

«Θα ήθελα να ευχηθώ το 2010, όλοι εμείς, όλη η πολιτική ηγεσία, να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Το 2009, είναι σίγουρο ό,τι κάποιοι δεν σας ικανοποίησαν και κάποιοι σας απογοήτευσαν. Το 2010, πρέπει να βάλουμε όλοι τα δυνατά μας για να έχουμε μια καλύτερη χρονιά και να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας» είπε ο κ. Καρατζαφέρης.

Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς έψαλαν στον γραμματέα της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής του Συνασπισμού Δημήτρη Βίτσα, τα παιδιά Νηπιαγωγείου του Σωματείου Εργαζομένων από τις Φιλιππίνες (KASAPI).

«Κάθε αρχή έχει μέσα της και νέες ελπίδες. Οι ελπίδες μπορούν να γίνουν πραγματικότητα με καθημερινό αγώνα. Μας λένε πως οι καιροί είναι δύσκολοι. Οι καιροί δεν είναι ποτέ δύσκολοι από μόνοι τους. Είναι οι πολιτικές που βάζουν τα κέρδη πάνω από τον άνθρωπο και το περιβάλλον, αυτές που έφεραν τον κόσμο σε δύσκολη κατάσταση. Εμείς οι αριστεροί, γυναίκες και άνδρες, υποδεχόμαστε το 2010 με την πίστη ότι δίνουμε έναν δίκαιο αγώνα. Υπερασπιζόμαστε την ανάγκη να αντικαταστήσουμε: Τον πόλεμο με την ειρήνη, τον ανταγωνισμό με την αλληλεγγύη, τη φτώχεια με ζωή με αξιοπρέπεια, την ανεργία με την ασφαλή εργασία, την καταστροφή με την προστασία του περιβάλλοντος.

» Θέλουμε το 2010 να σημάνει μια πραγματική στροφή της νέας γενιάς των εργαζομένων, των αγροτών, των μικρομεσαίων. Μια πραγματική στροφή ενάντια στην αδικία και υπέρ της δημιουργικότητας. Αν οι ευχές των πολιτικών κομμάτων έχουν κάποια σημασία, ο Συνασπισμός εύχεται σε όλους μια δημιουργική χρονιά και στον καθένα ξεχωριστά αυτό που νιώθει ότι έχει σημασία» δήλωσε ο κ. Βίτσας.

Τα πρέπει των γιορτών

«Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» θαρρώ πως είναι το πιο αναξιόπιστο παραμύθι. Οχι γιατί μας έμαθε να συγχέουμε τη φιλανθρωπία με την αλληλεγγύη, αλλά κυρίως γιατί αποκρύπτει ότι η θλίψη των ημερών μπορεί να γίνει αισθητή κυρίως από ενήλικες και όχι από τα παιδιά. Σίγουρα οι γιορτές, ακόμη και για τους ενήλικες, δεν είναι ποτέ ένα πράγμα, αλλά πολλά αισθήματα και ποικίλες σκέψεις μαζί. Είναι χαρά και νοσταλγία. Προσδοκίες και διαψεύσεις. Εκκρεμότητες που έρχονται από τον χρόνο που φεύγει και πίστωση νέου χρόνου. Κυρίως, όμως, οι γιορτές είναι η «μαγεία» που έρχεται από το παρελθόν. Από εκείνη την αρχέγονη ανάγκη της κοινότητας να αποτυπώσει σε συγκεκριμένους ημερολογιακούς σταθμούς την αρμονία της με τη φύση. Να αναδείξει τους δεσμούς αλληλεγγύης των μελών της μέσα σ’ ένα πλαίσιο χωρίς περιορισμούς και συμβάσεις καθωσπρεπισμού.

Αυτή η πρωτόγονη ιστορία των γιορτών, που είναι συνάμα και η ιστορία εναρμόνισης του ανθρώπου με τη φύση, όταν μπαίνει στον κύκλο της αγοράς μετατρέπεται σε επιταγή. Εξαφανίζει τη μαγεία και μεταλλάσσεται σε ένα λογιστικό ισοζύγιο δίπλα σε εκείνα που περικυκλώνουν τους άλλους καθημερινούς λογαριασμούς μας. Και τότε οι γιορτές γίνονται πιστωτική κάρτα, γραμμάτιο, απόδειξη και χάνουν την ομορφιά τους.

Και ίσως σε αυτήν την αντιστροφή να βρίσκεται αυτό το είδος της θλίψης που νιώθουν στις γιορτές ακόμη και οι ενήλικες που έχουν «όλα τα καλά του Θεού», όπως λένε. Διότι ενώ, ως παιδιά, περιμέναμε πάντα το δώρο που θα μας χαριζόταν, χωρίς κανείς να ζητεί μια ανταπόδοση, σήμερα ξέρουμε ότι κάθε δούναι πρέπει να εξισορροπηθεί με ένα λαβείν. Αυτός είναι ο κόσμος των μεγάλων για τον οποίο ούτε που μπορούσαμε να διανοηθούμε ότι θα διέπεται από τέτοιους λογιστικούς κανόνες. Τότε που οι γιορτές και τα δώρα, μικρά ή μεγάλα, ήταν άμεσα συνδεδεμένα με τη λέξη «χαρίζω», με την ανιδιοτέλεια των μεγάλων για τους οποίους απλώς αρκούσε η ύπαρξή μας ως παιδιά.

Και δεν είναι μόνο η ηλικία που αλλάζει και κάνει τις μέρες να φαίνονται τόσο αντιφατικές. Ο ορθολογισμός της οικονομίας, με τις αγορές που περιμένουν να κάνουν τον μεγαλύτερο τζίρο του έτους, τα δώρα που περιμένουν, ήδη συσκευασμένα, να τα αγοράσουμε, δεν είναι παρά οι συμβάσεις μας από τις οποίες δύσκολα μπορούμε να απομακρυνθούμε. Τα μικρά και τα μεγάλα «πρέπει» που για να αντιμετωπιστούν χωρίς κρίσεις πανικού συνοδεύονται και από «αντιστρές οδηγό των γιορτών», ώστε να γίνει ανεκτή και η μεγάλη δόση κοινωνικότητας των ημερών για όλους όσοι δεν την αντέχουν.

Υπάρχει βέβαια και η άλλη λύση. Αφού δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω τον χρόνο και να γίνουμε παιδιά, ας νιώσουμε τουλάχιστον στις γιορτές πραγματικά νέοι κι ας ακολουθήσουμε τον Ελύτη, όταν έλεγε στους νέους να πιάσουν το ΠΡΕΠΕΙ από το γιώτα και να το γδάρουν μέχρι το Π... [Tης Χριστινας Κοψινη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29/12/2009]

Πώς οι ναζιστές έκλεψαν τα Χριστούγεννα

• Η προπαγάνδα του Γ Δ Ράιχ για να εξορίσει τον (εβραίο) Χριστό από τη σημαντικότερη γιορτή της χριστιανοσύνης και να παρουσιάσει ως μεσσία τον Χίτλερ

• Tony Paterson | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Ενα χριστουγεννιάτικο δέντρο στολισμένο με αστραφτερές σβάστικες, ροδομάγουλα παιδιά με στολές ψήνουν γλυκά σε σχήματα συμβόλων των Ες Ες για όλη την οικογένεια, φυλακισμένοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης φιλοτεχνούν εορταστικά ναζιστικά κηροπήγια: αυτά είναι μερικά μόνο από τα αμφιλεγόμενα χαρούμενα στιγμιότυπα των Χριστουγέννων επί ναζιστικού καθεστώτος.

Εξήντα πέντε χρόνια αφότου οι Γερμανοί γιόρτασαν τα τελευταία Χριστούγεννα του Γ Δ Ράιχ μια έκθεση που μόλις εγκαινιάστηκε στο Κέντρο Τεκμηρίωσης του Εθνικοσοσιαλισμού της Κολονίας προσφέρει, για πρώτη φορά, μια διαφωτιστική ματιά στις περίτεχνες μεθόδους προπαγάνδας που είχαν αναπτύξει οι ναζιστές στο πλαίσιο της οργανωμένης προσπάθειάς τους να «βγάλουν» τον Χριστό από τα Χριστούγεννα.

Η έκθεση περιλαμβάνει επιλεγμένα αντικείμενα από μια τεράστια ιδιωτική συλλογή αναμνηστικών σχετικών με τα ναζιστικά Χριστούγεννα, όπως στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σχήμα της σβάστικας και των συμβόλων των Ες Ες, κατάλογοι πολυκαταστημάτων που προτείνουν δώρα-παιχνίδια για τους μικρούς γόνους της αρίας φυλής- ναζιστικά τανκς, μαχητικά αεροσκάφη και πολυβόλακαι τραγούδια και κάλαντα από τα οποία έχει αφαιρεθεί κάθε χριστιανικό περιεχόμενο.

«Ο νεογέννητος Χριστός ήταν εβραίος. Αυτό αποτελούσε πρόβλημα αλλά και πρόκληση για τους ναζιστές» εξηγεί η Γιούντιθ Μπρόιερ, η οποία διοργάνωσε την έκθεση χρησιμοποιώντας τα αντικείμενα που η ίδια και η μητέρα της συνέλεξαν από δημοπρατήρια τα τελευταία 30 χρόνια. «Η πιο δημοφιλής χριστιανική γιορτή του χρόνου δεν ταίριαζε με τη ρατσιστική ιδεολογία τους. Επρεπε να αντιδράσουν και το έκαναν προσπαθώντας να την κάνουν λιγότερο χριστιανική».

Η εκμετάλλευση των Χριστουγέννων από το καθεστώς ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά την άνοδο των ναζιστών στην εξουσία το 1933. Οι υπεύθυνοι ιδεολογίας του κόμματος έγραψαν σελίδες επί σελίδων υποστηρίζοντας ότι το χριστιανικό στοιχείο της γιορτής αποτελούσε μια προσπάθεια χειραγώγησης από την πλευρά της Εκκλησίας με στόχο να καπηλευτεί έθιμα που στην ουσία ανήκαν στην παλαιά γερμανική παράδοση. Η παραμονή των Χριστουγέννων, ισχυρίζονταν, δεν είχε καμία σχέση με τον Χριστό, ήταν η ημερομηνία του χειμερινού ηλιοστασίου- της «άριας» βορειοευρωπαϊκής γιορτής που σηματοδοτούσε «την άγια νύχτα της αναγέννησης του ήλιου».

Η σβάστικα, υποστήριζαν, ήταν ένα αρχαίο σύμβολο του ήλιου το οποίο αντιπροσώπευε τον αγώνα του Μεγάλου Γερμανικού Ράιχ. Ο Αγιος των Χριστουγέννων δεν είχε καμία σχέση με τον γεράκο με τη λευκή γενειάδα και τα κόκκινα ρούχα που θύμιζε επίσκοπο: οι ναζιστές τον επαναπροσδιόρισαν ως απεικόνιση του σκανδιναβικού θεού Οντίν ο οποίος, σύμφωνα με τον μύθο, γύριζε τη γη με το λευκό άλογό του για να αναγγείλει την έλευση του χειμερινού ηλιοστασίου. Οι προπαγανδιστικές αφίσες που παρουσιάζονται στην έκθεση αναπαριστούν τον «άνδρα των Χριστουγέννων ή του ηλιοστασίου» επάνω σε ένα πολεμικό λευκό άλογο, με γκρίζα γένια, πλατύγυρο καπέλο και έναν σάκο γεμάτο δώρα.

Το άστρο που παραδοσιακά στέκεται στην κορυφή του χριστουγεννιάτικου δέντρου απετέλεσε ανυπέρβλητο πρόβλημα. «Ηταν είτε το εξάκτινο άστρο του Δαβίδ,που ήταν εβραϊκό, ή το πεντάκτινο άστρο, σύμβολο της Σοβιετικής Ενωσης των μπολσεβίκων» λέει η κυρία Μπρόιερ. «Και τα δύο ήταν ανάθεμα για το καθεστώς». Ετσι οι ναζιστές αντικατέστησαν το άστρο με σβάστικες, γερμανικούς «τροχούς του ήλιου» και τους σκανδιναβικούς ρούνους «Sig» που το φανατικό στρατιωτικό σκέλος των Ες Ες (η Waffen SS) χρησιμοποιούσε ως σύμβολό του. Οι νοικοκυρές ενθαρρύνονταν να φτιάχνουν κουλουράκια σε ανάλογα «γερμανικά» σχήματα. Μεταξύ άλλων εκθεμάτων στην έκθεση παρουσιάζεται η σελίδα ενός γυναικείου ναζιστικού περιοδικού με μια τέτοια συνταγή: «Κάθε παιδί θα θέλει να ψήσει έναν ρούνο Sig (SS)» διακηρύσσει το συνοδευτικό κείμενο.

Ο «εκναζισμός» των Χριστουγέννων δεν τελείωνε εκεί. Η φάτνη του χριστουγεννιάτικου δέντρου αντικαταστάθηκε από έναν «χριστουγεννιάτικο κήπο» ο οποίος περιελάμβανε ένα ξύλινο ελαφάκι και λαγουδάκια. Η Μαρία και ο Ιησούς έγιναν η γερμανίδα μητέρα με το παιδί της, ενώ οι στίχοι από δεκάδες χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου γερμανικού ύμνου «Αγια νύχτα», ξαναγράφτηκαν ώστε να απαλειφθεί κάθε αναφορά στον Θεό, στον Χριστό και στη θρησκεία. Στο απόγειο της αντιχριστιανικής προπαγάνδας έγινε μια απόπειρα αντικατάστασης της έλευσης του Χριστού Σωτήρα με την έλευση του Αδόλφου Χίτλερ- του «Φύρερ Σωτήρα». «Δεν μπορούμε να αποδεχθούμε ότι ένα γερμανικό χριστουγεννιάτικο δέντρο μπορεί να έχει οποιαδήποτε σχέση με μια φάτνη σε ένα παχνί στη Βηθλεέμ» έγραφε το 1937 ο ναζιστής προπαγανδιστής Φρίντριχ Ρεμ. «Είναι αδιανόητο για εμάς τα Χριστούγεννα και το βαθύ περιεχόμενό τους να αποτελούν προϊόν μιας ανατολικής θρησκείας».

Από τα πιο ζοφερά εκθέματα αποτελεί ένα «Julleuchter» (χριστουγεννιάτικο φανάρι). Επρόκειτο για πήλινα κηροπήγια με γερμανικά σύμβολα που κατασκευάστηκαν με διαταγή του αρχηγού των Ες Ες Χάινριχ Χίμλερ από τους έγκλειστους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου και προορίζονταν για δώρα στα πιστά μέλη των Ες Ες.

Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η προσπάθεια των ναζιστών να αφαιρέσουν τον Χριστό από τα Χριστούγεννα επισκιάστηκε από το βάρος του πολέμου. Η γιορτή επικεντρώθηκε κυρίως στην αποστολή δώρων και καρτών στους στρατιώτες στο μέτωπο. Προς το τέλος του πολέμου οι ναζιστές προσπάθησαν να μετατρέψουν τα Χριστούγεννα σε τελετή πένθους για τους πεσόντες, όμως σχεδόν κανείς δεν έδινε πλέον σημασία. Η ναζιστική, χωρίς χριστιανικό περιεχόμενο, εκδοχή κάποιων χριστουγεννιάτικων τραγουδιών επιβιώνει ωστόσο ως σήμερα και τραγουδιέται ακόμη- ανυποψίαστααπό τους Γερμανούς.

Τα δάνεια των χριστιανών από τους παγανιστικούς θρύλους

O ισχυρισμός των ναζιστών ότι τα Χριστούγεννα είχαν παγανιστικές ρίζες εμπεριείχε μια δόση αλήθειας. Οταν ο χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενσωμάτωσε πολλές ρωμαϊκές γιορτές και παγανιστικές παραδόσεις.

▅ Μίθρας

Η αρχαία γιορτή που σηματοδοτούσε το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν αφιερωμένη στον Μίθρα, τον θεό της ελληνιστικής και ρωμαϊκής συγκρητικής λατρείας του φωτός. Παραδοσιακά η γιορτή συμβόλιζε την ανανέωση της ελπίδας και πιστεύεται ότι οι χριστιανοί την οικειοποιήθηκαν ως ημέρα της γέννησης του Ιησού περίπου τον 4ο αιώνα.

▅ Σατουρνάλια

Τα έθιμα της ανταλλαγής δώρων, της φαγοποσίας και της διασκέδασης προέρχονται από μια άλλη ρωμαϊκή γιορτή, τα Σατουρνάλια, η οποία εορταζόταν γύρω στις 17 Δεκεμβρίου. Ηταν αφιερωμένη στον Σατούρνους, αντίστοιχο του ελληνικού Κρόνου, ο οποίος για τους Ρωμαίους ήταν ο θεός της γεωργίας και της αφθονίας. Τα δώρα συμβόλιζαν την ανακατανομή του πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχούς στις περιόδους μεγάλης ανέχειας και οι πλούσιοι διοργάνωναν μεγάλα φαγοπότια για να ταΐσουν τους γείτονές τους.

▅ Παραμονή νέου έτους

Η διακόσμηση του σπιτιού με χειμωνιάτικα φυτά θεωρείται σήμερα χριστουγεννιάτικη παράδοση, προέρχεται όμως από τον ρωμαϊκό εορτασμό της παραμονής του νέου έτους. Η γιορτή ήταν αφιερωμένη στον Ιανό, τον θεό με τα δύο πρόσωπα. Οι Ρωμαίοι έκαναν πομπές με πυρσούς, έψαλλαν ύμνους, συμβουλεύονταν μάντεις για να μάθουν τη μοίρα τους, έδιναν δώρα και διακοσμούσαν τα σπίτια τους με πράσινα φυτά ως σύμβολο μιας καινούργιας ζωής.

Η Επιστήμη αργίες δεν γνωρίζει...

Εφευρέσεις και ιδέες που άλλαξαν τη ζωή μας γεννήθηκαν ή υλοποιήθηκαν τις ημέρες των γιορτών

ΛΑΛΙΝΑ ΦΑΦΟΥΤΗ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Από τις παραμονές των Χριστουγέννων ως και την ημέρα των Φώτων οι περισσότεροι μπαίνουμε σε «εορταστική» διάθεση και κατεβάζουμε τους εργασιακούς ρυθμούς μας. Η επιστήμη όμως δεν γνωρίζει αργίες και γιορτές. Η ολοκληρωτική αφοσίωση κάποιων ανθρώπων της στο έργο τους έχει προσφέρει, ακόμη και σε αυτές τις ημέρες που θεωρούνται «διακοπές», σημαντικές υπηρεσίες στην ανθρωπότητα. Κάποιες φορές έχει χαρίσει και Νομπέλ: η εφετινή βραβευθείσα Ελίζαμπεθ Μπλάκμπερν έκανε το επιτυχημένο πείραμά της για την τελομεράση ανήμερα τα Χριστούγεννα, η Μαρία Κιουρί ανακάλυψε το ράδιο την επομένη των Χριστουγέννων, ενώ ο Βίλχελμ Ρέντγκεν ανακοίνωσε την ύπαρξη των ακτίνων Χ στέλνοντας τις πρώτες ακτινογραφίες σε επιφανείς φυσικούς και φίλους του την ημέρα της Πρωτοχρονιάς.

Η επισκευή του Ηubble

Οι επτά αμερικανοί και ευρωπαίοι αστροναύτες που ξεκίνησαν στις 19 Δεκεμβρίου του 1999 με το διαστημικό λεωφορείο Discovery για την τελευταία επανδρωμένη πτήση του 20ού αιώνα ήξεραν ότι εκείνη τη χρονιά δεν θα έκαναν Χριστούγεννα τουλάχιστον όχι με τον παραδοσιακό τρόπο. Είχαν αναλάβει μια εξαιρετική αποστολή, να επισκευάσουν το διαστημικό τηλεσκόπιο Ηubble, το οποίο, έχοντας υποστεί διαδοχικές βλάβες, είχε πάψει να λειτουργεί έναν μήνα πριν.

Το Discovery συνάντησε το Ηubble επάνω από την Αφρική και το βράδυ της 21ης Δεκεμβρίου το τηλεσκόπιο βρισκόταν «παρκαρισμένο» στον θαλαμίσκο μεταφοράς του διαστημικού λεωφορείου. Οι εργασίες ξεκίνησαν την επομένη: μέσα σε τρεις ημέρες, σε ισάριθμους πολύωρους διαστημικούς περιπάτους, οι αστροναύτες έπρεπε να αντικαταστήσουν τους έξι γυροσκόπους, τρεις αισθητήρες και έναν πομπό του Ηubble, να εγκαταστήσουν έναν καινούργιο κεντρικό ηλεκτρονικό υπολογιστή και μια σειρά όργανα, και να αλλάξουν την εξωτερική του μόνωση. Ο επισκευές ολοκληρώθηκαν επιτυχώς το βράδυ της 24ης Δεκεμβρίου. Αντί για ρεβεγιόν το πλήρωμα πραγματοποίησε ένα ξεχωριστό επίτευγμα: έναν διαστημικό περίπατο διάρκειας οκτώ ωρών και οκτώ λεπτών, τον τέταρτο μακρότερο στην Ιστορία.

Το πρωί των Χριστουγέννων οι αστροναύτες ξύπνησαν με το «Ι΄ll be home for Christmas» του Μπινγκ Κρόσμπι, αφιερωμένο λόγω της ημέρας από το κέντρο ελέγχου. Μετά τις καθιερωμένες ευχές όλοι στρώθηκαν στη δουλειά για να επαναφέρουν το επιδιορθωμένο και «σαν καινούργιο» πια τηλεσκόπιο στην τροχιά του, «προσφέροντας ένα χριστουγεννιάτικο δώρο στον κόσμο», όπως ανακοίνωσε η ΝΑSΑ. Το απόγευμα, έχοντας εκτελέσει την αποστολή τους, μπόρεσαν και αυτοί να γιορτάσουν ανταλλάσσοντας τα δικά τους δώρα.

Δύο μέρες μετά, το Discovery επέστρεψε ασφαλώς στη Γη και το Ηubble, το τηλεσκόπιο που κατόρθωσε να αγγίξει την καρδιά των ανθρώπων όσο κανένα άλλο επιστημονικό όργανο, είχε αρχίσει να στέλνει ξανά τις πολύτιμες εικόνες του.

Κρυοχειρουργική

Τα Χριστούγεννα του 1960 ο δρ Ερβιν Κούπερ έλαβε ένα πρωτότυπο δώρο: ένα τιρμπουσόν που αφαιρούσε τον φελλό εισάγοντας διοξείδιο του άνθρακα στο μπουκάλι. Δοκιμάζοντάς το ο νευροχειρουργός παρατήρησε ότι το αέριο που απελευθέρωνε ήταν πολύ ψυχρό και, αν το διοχέτευε σε συγκεκριμένα σημεία στην παλάμη του, αυτά «πάγωναν» και αναισθητοποιούνταν. Η επίδραση ήταν απόλυτα εντοπισμένη και δεν επηρέαζε τους γύρω ιστούς. Αυτό τού έδωσε μια ιδέα. Σύντομα ανέπτυξε μια τεχνική για χειρουργικές επεμβάσεις στον εγκέφαλο με την εισαγωγή ενός σωλήνα ο οποίος πάγωνε τους όγκους ή τα εγκεφαλικά κύτταρα που τους προκαλούσαν. Η Κρυοχειρουργική- γνωστή και ως Κρυοθεραπεία ή Κρυοπηξία- είχε γεννηθεί και γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς της Ιατρικής.

Το θερμόμετρο Κελσίου

Την ημέρα των Χριστουγέννων του 1741 ο Ανδρέας Κέλσιος ήταν απασχολημένος στο εργαστήριό του στην παγωμένη Ουψάλα της Σουηδίας. Είχε μπροστά του ένα θερμόμετρο και ενσωμάτωνε σε αυτό τη δική του, εκατονταβάθμια, κλίμακα θερμοκρασίας η οποία έμελλε να αντικαταστήσει στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου την ως τότε διαδεδομένη κλίμακα Φαρενάιτ. Το θερμόμετρο που έφτιαξε τότε ο σουηδός αστρονόμος είχε μια διαφορά από αυτό που γνωρίζουμε σήμερα: τοποθετούσε το σημείο βρασμού του νερού στους 0 βαθμούς και το σημείο του σχηματισμού του πάγου στους 100. Οι ενδείξεις αντιστράφηκαν από τον Κάρολο Λινναίο το 1745, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Κελσίου.

Αλκοτέστ

Οπως είναι απολύτως ταιριαστό, το πρώτο αλκοτέστ για τον έλεγχο των οδηγών διεξήχθη μια παραμονή Πρωτοχρονιάς, το 1938, στην Ινδιανάπολη των Ηνωμένων Πολιτειών. Το «μεθόμετρο» (Drunkometer) μετρούσε τα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα μέσω της αναπνοής και αναπτύχθηκε από τονΡόλα Χάργκερ, καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ινδιάνας. Το 1954 ένας συνεργάτης του Χάργκερ, οΡόμπερτ Μπόρκενστιν, ανέπτυξε μια πιο αποτελεσματική συσκευή, τον «αναλυτή αναπνοής» (Βreathalyzer), για να φθάσουμε σιγά σιγά στις βελτιωμένες εκδοχές που χρησιμοποιούνται σήμερα.

Πλυντήριο πιάτων

Η Πρωτοχρονιά του 1887 ήταν διπλή γιορτή για την Τζοζεφίν Γκάρις Κόκρεν. Λίγες ημέρες πριν, στις 28 Δεκεμβρίου του 1886, η εφεύρεσή της, το πρώτο εμπορικά λειτουργικό μηχανικό πλυντήριο πιάτων, είχε λάβει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από την αρμόδια αμερικανική υπηρεσία. Η Τζοζεφίν ήταν γόνος επινοητικής και πλούσιας οικογένειας- ήταν εγγονή του εφευρέτη του ατμόπλοιου Τζον Φιτς- και διοργάνωνε πολλά επίσημα δείπνα και δεξιώσεις που απαιτούσαν το «λέρωμα» άφθονων πιάτων και ποτηριών. Φυσικά δεν έπλενε τα πιάτα η ίδια, αυτό το έκαναν οι υπηρέτες της, οι επιδόσεις τους όμως δεν ανταποκρίνονταν στο ύψος των απαιτήσεών της, αφού ήταν αργοί και έκαναν τις πορσελάνες της να «ξεφλουδίζουν».

Εκτός από απαιτητική, η Τζοζεφίν ήταν επίσης φιλόδοξη και ονειρευόταν να γίνει διάσημη σαν τον παππού της. Η εφεύρεση μιας τέτοιας μηχανής αντιπροσώπευε λοιπόν γι΄ αυτήν τον δρόμο για ακόμη πιο αστραφτερές δεξιώσεις, αλλά και για τη δόξα που τόσο επιθυμούσε. Το πλυντήριο πιάτων της είχε μεγάλη επιτυχία σε φίλους και γνωστούς και γρήγορα άρχισε να δέχεται παραγγελίες από εστιατόρια και ξενοδοχεία. Η εταιρεία που ίδρυσε αγοράστηκε στη δεκαετία του 1920 από τη Ηobart Corporation η οποία αργότερα υιοθέτησε την επωνυμία ΚitchenΑid.

Θυροξίνη

Στις 23 Δεκεμβρίου του 1914 ήταν πλέον φανερό ότι ο Εντουαρντ Κένταλ θα περνούσε τις γιορτές στο εργαστήριό του στην κλινική Μέιγιο. Προσπαθώντας να απομονώσει τις ορμόνες που ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, ο βιοχημικός έκανε πειράματα με δείγματα θυρεοειδών αδένων που είχαν αφαιρεθεί από ασθενείς και δεν μπορούσε να αφήσει τη δουλειά του στη μέση. Την ημέρα των Χριστουγέννων η αφοσίωσή του απέδωσε καρπούς: είχε απομονώσει τη θυροξίνη, η οποία σήμερα χορηγείται σε συνθετική μορφή και σώζει τη ζωή όσων παρουσιάζουν υποθυρεοειδισμό. Ο Εντουαρντ Κένταλ έχει επίσης απομονώσει την κορτιζόνη και άλλες ορμόνες του φλοιού των επινεφριδίων- ανακαλύψεις για τις οποίες τιμήθηκε, μαζί με τον Φίλιπ Χεντς και τον Ταντέους Ράιχσταϊν, με το Βραβείο Νομπέλ Ιατρικής το 1950.

Τσίκλα

Στις 28 Δεκεμβρίου του 1869ο Γουίλιαμ Φίνλεϊ Σεμπλ από το Οχάιο έλαβε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα προϊόν το οποίο, εν αγνοία του και σχεδόν χωρίς καμία δική του συμβολή, έμελλε να αποτελέσει το σήμα κατατεθέν των συμπατριωτών του για τους επόμενους αιώνες. Επρόκειτο για έναν«συνδυασμό από κόμμι και άλλα είδη κατάλληλα για τον σχηματισμό μιας ικανοποιητικής μαστίχας». Ο Σεμπλ δεν εκμεταλλεύθηκε ποτέ εμπορικά την ιδέα του. Αυτό το έκανε μερικά χρόνια αργότερα ο Νεοϋορκέζος Τόμας Ανταμς, ο οποίος κατέκτησε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον κόσμο με τις τσίκλες του.

Στεγνό καθάρισμα

Λίγες ημέρες μετά τα Χριστούγεννα του 1849 η υπηρέτρια του ΖανΜπατίστ Ζολί έκανε μια ζημιά για την οποία ο εργοδότης της θα της ήταν ευγνώμων για το υπόλοιπο της ζωής του: αναποδογύρισε κατά λάθος τη λάμπα με το τερεβινθέλαιο επάνω στο τραπέζι. Καθ΄ ότι ράφτης, ο Ζολί είχε μια ευαισθησία απέναντι στα υφάσματα και παρατήρησε αμέσως ότι, όταν το υγρό στέγνωσε, το τραπεζομάντιλο ήταν ολοκάθαρο χωρίς λεκέδες και ατσαλάκωτο. Ετσι άνοιξε το πρώτο στεγνοκαθαριστήριο στο Παρίσι, με την επωνυμία Τeinturerie Jolly-Βelin.

Αυτή είναι η μία εκδοχή της ιστορίας. Μια άλλη θέλει τον ράφτη να χύνει ο ίδιος κατά λάθος βενζίνη ή καμφορά σε ένα φόρεμα της συζύγου του, μια τρίτη υποστηρίζει ότι η παρατήρηση έγινε από έναν βαφέα ο οποίος έριξε κατά λάθος παραφινέλαιο σε ένα λεκιασμένο ύφασμα, ενώ μια τέταρτη- και πιο «τραβηγμένη»- μιλάει για έναν γάλλο ναύτη που έπεσε μέσα σε μια δεξαμενή με νέφτι και βγήκε με τη στολή του κάτασπρη και αστραφτερή. Ο,τι και αν ισχύει, το βέβαιον είναι ότι η ανακάλυψη έγινε τυχαία και από το Παρίσι εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη και στη συνέχεια στην Αμερική.

Ασπιρίνη

Την 1η Ιανουαρίου του 1915 ένα από τα πιο διαδεδομένα φάρμακα στον κόσμο είχε την πρώτη του επαφή με το ευρύ κοινό. Η ασπιρίνη κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε μορφή υδατοδιαλυτών δισκίων που ήταν διαθέσιμα χωρίς ιατρική συνταγή. Το ακετυλοσαλικιλικό οξύ το πρώτο μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες στην ιστορία της Φαρμακολογίας- διετίθετο από το 1899 σε όλον τον κόσμο από την Βayer, αλλά αποτελούσε αποκλειστικό «προνόμιο» των γιατρών οι οποίοι το χορηγούσαν στους ασθενείς τους. Χάρη στις αντιφλεγμονώδεις, αναλγητικές και αντιπυρετικές του ιδιότητες το φάρμακο γνώρισε αμέσως επιτυχία, η οποία ενισχύθηκε με την επιδημία της ισπανικής γρίπης το 1918, οδηγώντας σε σκληρές μάχες ανταγωνισμού ανάμεσα στις φαρμακευτικές εταιρείες. Παρά την πτώση της δημοτικότητάς της με την έλευση της παρακεταμόλης και της ιβουπροφαίνης, η ασπιρίνη εξακολουθεί σήμερα να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα φάρμακα στον πλανήτη, με ετήσια κατανάλωση 40.000 τόνων.

ΕΝΙΑC: Ζήτω ο υπολογιστής

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς του 1946 ο Τζον Μόκλι και ο Τζ.Πρέσπερ Εκερτ μπορούσαν επιτέλους να γιορτάσουν, και μάλιστα «διπλά». Οι δύο ερευνητές της Σχολής Ηλεκτρολογικής Μηχανικής Μουρ του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας είχαν μόλις ολοκληρώσει ένα έργο στο οποίο δούλευαν, υπό άκρα μυστικότητα και κατ΄ εντολήν του αμερικανικού στρατού, τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Ο πρώτος λειτουργικός ηλεκτρονικός υπολογιστής γενικής χρήσης είχε γεννηθεί, η ανακοίνωσή του όμως στο ευρύ κοινό θα γινόταν λίγο αργότερα, στις 14 Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς. Ο ΕΝΙΑC ζύγιζε πάνω από 27 τόνους, απετελείτο από περίπου 18.000 λυχνίες κενού, 7.200 κρυσταλλικές διόδους, 1.500 ηλεκτρονόμους, 70.000 αντιστάσεις, 10.000 πυκνωτές και 5 εκατομμύρια αρθρώσεις συγκολλημένες μία μία με το χέρι, ενώ κατελάμβανε χώρο 63 τετραγωνικών μέτρων, όσο ένα μικρό διαμέρισμα. Είχε σχεδιαστεί για να υπολογίζει πίνακες βολών για λογαριασμό του Βαλλιστικού Εργαστηρίου του αμερικανικού στρατού, οι πρώτοι υπολογισμοί του έγιναν όμως τελικά για την κατασκευή της βόμβας υδρογόνου.

Φως

Δεν υπάρχουν γιορτές που να είναι περισσότερο συνδεδεμένες με τα λαμπερά φώτα από τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά- ίσως γι΄ αυτό πολλές «πρωτιές» που έχουν σχέση με τον φωτισμό έχουν σημειωθεί αυτές τις ημέρες. Οι πρώτες λάμπες γκαζιού για τη φωταγώγηση δημόσιων χώρων άναψαν επισήμως στο Λονδίνο, στη γέφυρα του Γουεστμίνστερ, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1813. Την ίδια συμβολική ημέρα, αλλά αρκετά χρόνια αργότερα, επέλεξε ο Θωμάς Εντισον για να επιδείξει τον λαμπτήρα του για πρώτη φορά στο κοινό, στο πάρκο Μένλο του Νιου Τζέρσι, το 1879. Δεν ήταν ο πρώτος ηλεκτρικός λαμπτήρας- λυχνίες τόξου φώτιζαν ήδη δρόμους και μεγάλα καταστήματα, ξεκινώντας από το «Grand Depot» της Φιλαδέλφειας που είχε εγκαινιάσει τις ηλεκτρόφωτες αίθουσές του έναν χρόνο πριν, στην «αργία» της δεύτερης ημέρας των Χριστουγέννων. Ούτε ήταν ο πρώτος λαμπτήρας πυρακτώσεως. Η αρετή της «λυχνίας του Εντισον» έγκειτο στο ότι ήταν η πρώτη στο είδος της που ήταν λειτουργική, φέρνοντας το ηλεκτρικό φως πιο κοντά στο μέσο σπίτι. Ο ακροδέκτης της- η λεγόμενη «βιδωτή» βάση- χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα.

Τα Χριστούγεννα στο... μικροσκόπιο

Για τους περισσότερους τα Χριστούγεννα είναι γιορτή. Για ορισμένους όμως είναι μοχλός επιστημονικής περιέργειας και αντικείμενο επισταμένης έρευνας. Ας δούμε τα αποτελέσματα...

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Εχετε συνηθίσει μέσα από αυτές τις σελίδες να παρουσιάζονται οι μελέτες αιχμής πολλών και διαφορετικών τομέων που βρίσκονται κάτω από την «ομπρέλα» της επιστήμης. Πιστοί σε αυτή την αρχή αλλά και συνάδοντας προς το κλίμα των ημερών θα σας παρουσιάσουμε σήμερα μελέτες που μπαίνουν κάτω από την επιστημονική «ομπρέλα», η οποία όμως αυτή τη φορά είναι πασπαλισμένη με χρυσόσκονη και στολισμένη με χριστουγεννιάτικες μπάλες, γκι και ου. Αναρωτηθήκαμε αν υπάρχουν μελέτες που είναι αφιερωμένες στα Χριστούγεννα και τι θα μπορούσαν αυτές να αφορούν. Η αναζήτησή μας σε ό,τι αφορά τα τελευταία δύο χρόνια μέσα στη μεγάλη βάση δεδομένων του ΡubΜed έδειξε ότι πλήθος ερευνητές έχουν μελετήσει πολλά και διαφορετικά θέματα που μπορεί να μοιάζουν εντελώς άσχετα μεταξύ τους αλλά έχουν έναν σημαντικό κοινό παρονομαστή: τα Χριστούγεννα. Ορισμένες από αυτές τις μελέτες μπορεί να σας ξενίσουν, άλλες να σας κάνουν τουλάχιστον να μειδιάσετε, ή ακόμη και να απορήσετε σχετικά με το πού πάει η χρηματοδότηση για την έρευνα (και φανταστείτε ότι μιλούμε μόνο για ένα απάνθισμα μελετών, αφού θα ήταν αδύνατον να καλύψουμε όλο το ερευνητικό... χριστουγεννιάτικο πεδίο). Ωστόσο γεγονός παραμένει ένα: οι Αγιες Μέρες εμπνέουν τους επιστήμονες. Τώρα ίσως πράγματι η έμπνευσή τους κάποιες φορές να είναι και εκείνη επηρεασμένη από το πνεύμα της περιόδου, που επιβάλλει ένα-δυο ποτηράκια παραπάνω. Οχι, δεν γνωρίζουμε αν οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με μελέτη η οποία διερεύνησε την... κόκκινη μύτη των ταράνδων που σέρνουν το έλκηθρο του Αϊ-Βασίλη ήταν υπό την επήρεια αλκοόλ. Αλλά ας είμαστε μεγαλόψυχοι, όπως το επιτάσσουν οι ημέρες. Μerry Christmas!

• Αϊ-Βασίλης; Μπλιαχ!

Τα παιδιά σήμερα μάλλον δεν ενθουσιάζονται με την ιδέα- ούτε με τη μορφή του Αϊ-Βασίλη. Αυτό τουλάχιστον έδειξε μελέτη ειδικών του Πανεπιστημίου της πόλης της Νέας Υόρκης η οποία δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2007 στο επιστημονικό έντυπο «Ρsychological Reports». Οι ερευνητές κατέγραψαν τα συναισθήματα 600 παιδιών που μπήκαν στη γνωστή ουρά για να φωτογραφηθούν με τους ψεύτικους Αϊ-Βασίληδες εμπορικών κέντρων. Οπως φάνηκε, το 80% των μικρών έδειξε πλήρη αδιαφορία για τον γέρο με την κόκκινη στολή και τη γενειάδα. Πάντως δεύτερη συμπληρωματική μελέτη σε άλλα 200 παιδιά κατέγραψε πτώση των ποσοστών αδιαφορίας (σε επίπεδα βέβαια όχι ιδιαιτέρως χαμηλά, αλλά της τάξεως του 60%) όσο πλησίαζε η ημέρα των Χριστουγέννων. Οι μικροί σε ηλικία αποδεικνύονται και πανέξυπνοι: προφανώς δεν ξεχνούν ποτέ ότι ο κατά τα άλλα αδιάφορος ηλικιωμένος με τη γενειάδα γίνεται ολοένα πιο ενδιαφέρων καθώς πλησιάζει η παραμονή των Χριστουγέννων- και αυτό διότι τότε κουβαλάει μαζί του τον σάκο με τα δώρα.

• Δώρα γένους θηλυκού

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χέρτφορντσαϊρ επιβεβαίωσαν για άλλη μία φορά μέσα από μελέτη τους που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2007 στο επιστημονικό έντυπο «Journal of Developmental and Βehavioral Ρediatrics» και με αφορμή τις ημέρες των Χριστουγέννων την προαιώνια διαφορά μεταξύ των δύο φύλων: δεν είναι άλλη από τον καταναλωτισμό, ο οποίος δεν γνωρίζει ηλικίες- απλώς είναι γένους θηλυκού. Οι ερευνητές έβαλαν κάτω από το μικροσκόπιο τα γράμματα που έστειλαν 98 παιδιά στον Αϊ-Βασίλη προκειμένου να αποκαλύψουν πόση επίδραση έχουν δεχθεί από τις διαφημίσεις, καθώς ειδικά την περίοδο των εορτών τα βομβαρδίζουν καθημερινά με χιλιάδες παιχνίδια. Παράλληλα οι επιστήμονες «σάρωσαν» τα τηλεοπτικά προγράμματα και τις διαφημίσεις της περιόδου των Χριστουγέννων (στο δείγμα τους περιλαμβάνονταν περισσότερες από 2.500 διαφημίσεις παιχνιδιών). Προέκυψαν τα αναμενόμενα: κατ΄ αρχάς, ότι όσο πιο συχνά έβλεπε κάθε παιδί τηλεόραση τόσο πιο πολύ αυξάνονταν τα αιτήματά του για παιχνίδια· κατά δεύτερον, ότι τα κορίτσια ζητούσαν πολύ περισσότερα παιχνίδια από τα αγόρια. Ολα αυτά προς γνώση και συμμόρφωση (κυρίως των γονέων...).

• Γιατί κοκκίνισε η μύτη του Ρούντολφ;

Την παραμονή των Χριστουγέννων του 2007 εμφανίστηκε στο επιστημονικό έντυπο «Εmergency Μedicine Journal» μελέτη ειδικών του Βασιλικού Νοσηλευτηρίου του Μάντσεστερ η οποία είχε ένα πραγματικά «καυτό» - ή, για την ακρίβεια, παγωμένο- χριστουγεννιάτικο αντικείμενο: αν η κόκκινη από το κρύο μύτη του ταράνδου του Αϊ-Βασίλη αποτελεί πράγματι έναν καλό... πλοηγό στο μακρύ ταξίδι που έχει να κάνει ο Αγιος σε ολόκληρο τον κόσμο. Η αλλόκοτη αυτή υπόθεση προέρχεται από έναν διάσημο τάρανδο του Αγίου, τον Ρούντολφ. Ο Ρούντολφ, ο οποίος είναι ένας από τους ταράνδους που σέρνουν το έλκηθρο του κοκκινοντυμένου αγαπημένου γέρου των παιδιών, έχει μια μύτη τόσο κόκκινη η οποία σχεδόν λάμπει. Και μπορεί οι υπόλοιποι τάρανδοι να κοροϊδεύουν τον Ρούντολφ, ωστόσο εκείνος σύμφωνα με τον «μύθο» αποτελεί το καλύτερο GΡS ώστε ο Αϊ-Βασίλης να καταφέρει να βρει τον δρόμο του περνώντας μέσα από δύσκολες καιρικές συνθήκες. Με βάση λοιπόν την ιστορία του Ρούντολφ, οι βρετανοί ερευνητές πραγματοποίησαν ανασκόπηση εννέα προηγούμενων μελετών (ναι, είχαν υπάρξει και προηγούμενες μελέτες σχετικά με το ζήτημα!) προκειμένου να ανακαλύψουν αν η λαμπερή μύτη του ταράνδου με το ερυθρό χρώμα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα κάποιας συγκεκριμένης νόσου και αν πράγματι είναι δυνατόν να αποτελεί πλοηγό σε ένα μεγάλο ταξίδι. Τι προέκυψε από αυτή την ανασκόπηση; Οτι το ερύθημα στην... ταρανδίσια μύτη δεν οφείλεται σε κάποια συγκεκριμένη ασθένεια αλλά μάλλον σε αυξημένη ροή αίματος προς τη μύτη λόγω των αλλαγών στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Και σε καμία περίπτωση η κόκκινη μύτη του ταράνδου δεν αποτελεί τον καλύτερο οδηγό για ένα μεγάλο ταξίδι. Είναι χαρακτηριστικό το «βαρύγδουπο» συμπέρασμα των ερευνητών το οποίο αναμένεται να αλλάξει τον ρουν της επιστήμης: ένα GΡS μάλλον αποτελεί πιο αξιόπιστο εργαλείο πλοήγησης από τον τάρανδο με την κόκκινη μύτη για τον Αϊ-Βασίλη!

• Πάρτι στα επείγοντα

Ποια είναι τα πιο πολυσύχναστα μέρη κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών; Αν σκεφθήκατε μόνο τα πολυκαταστήματα, τα εστιατόρια και τα μπαρ, τότε θα σας στενοχωρήσουμε καθώς υπάρχει άλλος ένας, όχι και τόσο ευχάριστος, χώρος (αλλά άκρως αναγκαίος κυρίως ύστε ρα από πολλές επισκέψεις σε μπαρ και εστιατόρια...). Δεν είναι άλλος από τα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) των νοσοκομείων. Τον Δεκέμβριο του 2007 αυστραλοί ερευνητές του Κέντρου Επιδημιολογίας και Ερευνας στο Σίδνεϊ δημοσίευσαν μελέτη στην οποία διερευνούσαν τι γίνεται στα ΤΕΠ των νοσοκομείων κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς σε σύγκριση με τον υπόλοιπο χρόνο- για την ακρίβεια, μελέτησαν την περίοδο μεταξύ 2001 και 2006. Οπως ανέφεραν στο επιστημονικό έντυπο «Τhe Μedical Journal of Αustralia», το κύριο εύρημα ήταν ότι απλώς γινόταν ο... χαμός. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες επισκέψεις στα επείγοντα των νοσοκομείων αφορούσαν άτομα που δεν ήταν πραγματικά επείγοντα περιστατικά, δεν χρειάστηκε στην πλειονότητά τους να νοσηλευθούν και δεν έφθασαν καν στο νοσοκομείο με ασθενοφόρο. Για ποιον λόγο λοιπόν ο συνωστισμός; Διότι και στη μακρινή Αυστραλία οι γενικοί και οικογενειακοί γιατροί που θα έπρεπε να δέχονται τέτοιου είδους περιπτώσεις... έλειπαν σε χριστουγεννιάτικες διακοπές, με αποτέλεσμα ο φόρτος να πέφτει στα νοσοκομεία (σας θυμίζει κάτι;).

• Τα Χριστούγεννα συμμαχούν με τον διαβήτη...

Τον Μάιο του 2009 δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Ρrimary Care Diabetes» μελέτη ελλήνων ερευνητών από το Κέντρο Υγείας Καλυβίων η οποία έθετε στο εδώλιο του κατηγορουμένου το... χριστουγεννιάτικο τραπέζι, τουλάχιστον σε ό,τι αφορούσε τα άτομα με διαβήτη τύπου 2. Στο πλαίσιο της μελέτης μετρήθηκαν οι διακυμάνσεις στα επίπεδα του σακχάρου νηστείας καθώς και της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης σε 638 διαβητικούς ασθενείς που επισκέφθηκαν το Κέντρο μεταξύ του 2003 και του 2007. Τι προέκυψε; Οτι τα επίπεδα και των δύο σημαντικών δεικτών ήταν υψηλότερα τους κρύους σε σύγκριση με τους ζεστούς μήνες του χρόνου. Μάλιστα και οι δύο δείκτες χτυπούσαν «κόκκινο» κάτω από... τις κόκκινες μπάλες του χριστουγεννιάτικου δέντρου (μάλλον μπροστά σε ένα τραπέζι γεμάτο χριστουγεννιάτικα εδέσματα), ενώ το ίδιο φάνηκε να συμβαίνει και την περίοδο του Πάσχα. Οταν δεν τηρείται το μέτρο, οι γιορτές μπορούν να βλάψουν σοβαρά την υγεία.

• ...και ραγίζουν καρδιές

Τις ημέρες των Χριστουγέννων κυριολεκτικώς «σπάει η καρδιά» πολλών ανδρών και γυναικών, σύμφωνα με μελέτη ειδικών του Εθνικού Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας στη Φινλανδία. Οι ερευνητές ανέφεραν μέσα στο 2009 στο επιστημονικό έντυπο «Αnnals of Μedicine» ότι μεγάλη διαχρονική μελέτη σε άτομα 25 ως 74 ετών που εισήχθησαν σε νοσοκομεία των επτά μεγαλύτερων πόλεων της χώρας έδειξε ότι οι γιορτινές ημέρες του Δεκεμβρίου αποτελούν την περίοδο κατά την οποία καταγράφονται οι περισσότεροι θάνατοι εξαιτίας εμφράγματος του μυοκαρδίου σε άτομα ηλικίας 65 ως 74 ετών. Τα Χριστούγεννα μπορούν να αποδειχθούν εχθρός της καρδιάς.

• Ψεκάστε το έλατο!

Τα χριστουγεννιάτικα δέντρα που εισάγονται στη Χαβάη από τον Βορειοδυτικό Ειρηνικό έγιναν το αντικείμενο μελέτης του Αμερικανικού Ερευνητικού Αγροτικού Κέντρου για τη λεκάνη του Ειρηνικού, η οποία δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2009 στο επιστημονικό έντυπο «Journal of Εconomic Εntomology». Προσέξτε τι ακριβώς αφορούσε ο προβληματισμός των συγκεκριμένων επιστημόνων, οι οποίοι μάλιστα μελέτησαν στοιχεία που κάλυπταν μια μεγάλη περίοδο (από το 1993 ως το 2001): δεδομένου ότι τα φυσικά αυτά δέντρα έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν «πηγές» εισαγωγής στη Χαβάη πολλών- ακόμη και επικίνδυνων- εντόμων, ποιος είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να «ξεφορτωθούμε» τους ανεπιθύμητους μικρούς επισκέπτες από τα κλαριά; Το ταρακούνημα του δέντρου με τα χέρια ή το ταρακούνημα του δέντρου με μηχανικό τρόπο; Είμαστε σίγουροι ότι έχετε αγωνία για τα συμπεράσματα. Ε, λοιπόν, αποδείχθηκε ότι το ταρακούνημα του δέντρου με μηχανήματα σε συνδυασμό με τη χρήση ειδικών σπρέι και εντομοκτόνων αποτελούσε την πιο αποδοτική λύση για χριστουγεννιάτικα δέντρα χωρίς έντομα...

• Νοκάουτ με κοκαΐνη

Τα χριστουγεννιάτικα επαγγελματικά δείπνα έθεσαν στο στόχαστρό τους επιστήμονες από το Ιδρυμα για τη Μελέτη και την Πρόληψη των Εξαρτήσεων από τα Ναρκωτικά στη Βαλένθια της Ισπανίας. Οπως ανέφεραν σε μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Αdicciones» μέσα στο 2009, πήραν... σβάρνα 13 διαφορετικά εστιατόρια στη Βαλένθια και στο Αλικάντε έναν Δεκέμβριο (συγκεκριμένα, εκείνον του 2007). Παρακολούθησαν τι συνέβαινε στα εορταστικά δείπνα μεταξύ συνεργατών και το κύριο συμπέρασμά τους ήταν ότι σημειωνόταν σημαντική αύξηση στην κατάχρηση οινοπνευματωδών, αλλά και ναρκωτικών με «βασίλισσα» την κοκαΐνη. Μάλιστα οι νεότεροι σε ηλικία συνάδελφοι ήταν εκείνοι που έσπρωχναν στον κακό τον δρόμο τους μεγαλύτερους, όπως έδειξε η μελέτη. Και οι δεύτεροι, για να είναι πιο... cool, δεν έλεγαν όχι- ούτε στη χρήση σκληρών ναρκωτικών! Λέτε να επρόκειτο για οργανωμένο σχέδιο των νεοτέρων ώστε να θέσουν νοκάουτ τους καρεκλοκένταυρους;

• Πορτοκαλοκανελογαρίφαλα

Εχετε αναρωτηθεί ποτέ αν η μυρωδιά της κανέλας αλλάζει μέσα στο έτος; Οχι, δεν έχουμε πιει ένεκα εορταστικών ημερών: αυτό ακριβώς το αντικείμενο είχε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Αppetite» τον περασμένο Οκτώβριο από ειδικούς της Κλινικής για την Οσφρηση και τη Γεύση του Τμήματος Ωτορινολαρυγγολογίας στο Πανεπιστήμιο της Δρέσδης στη Γερμανία. Οι ερευνητές ζήτησαν από εθελοντές να σχολιάσουν αν τους φαίνονταν διαφορετικές μυρωδιές, όπως αυτές του πορτοκαλιού, του γαρίφαλου και της κανέλας, το καλοκαίρι και τον χειμώνα. Οπως προέκυψε, η κανέλα μύριζε πιο ωραία και πιο ευχάριστα στους εθελοντές την περίοδο των Χριστουγέννων, ενώ το ίδιο ίσχυε για το πορτοκάλι και το γαρίφαλο. Αντιθέτως, το άρωμα του τριαντάφυλλου ήταν πιο ευχάριστο στους συμμετέχοντες το καλοκαίρι. Μεταξύ μας, δεν είχαν και πολύ άδικο οι φίλτατοι γερμανοί συμμετέχοντες στη μελέτη. Τόσο η κανέλα όσο και το γαρίφαλο και το πορτοκάλι ταιριάζουν «γάντι» στα Χριστούγεννα, θα απαντούσαν και όλοι οι έλληνες λάτρεις των μελομακάρονων...

• «Γύψινες» παγοδρομίες

Από τις μελέτες σχετικά με τα Χριστούγεννα δεν θα μπορούσε να λείπει ανάλυση για ένα σπορ που ταιριάζει γάντι με τη συγκεκριμένη περίοδο: τις παγοδρομίες. Τον Ιούνιο του 2009 ειδικοί του Τμήματος για το Τραύμα και την Ορθοπαιδική στο Βασιλικό Νοσοκομείο της Κομητείας του Χάμσαϊρ στη Βρετανία δημοσίευσαν μελέτη στο επιστημονικό έντυπο «Ιnjury» σύμφωνα με την οποία το άνοιγμα ενός παγοδρομίου στην περιοχή οδήγησε ουκ ολίγους στο να περάσουν τις ημέρες των Χριστουγέννων του 2007 (αυτή την περίοδο αφορούσε η μελέτη) με πρησμένους αστραγάλους, αν όχι με τα πόδια σε γύψο! Οι ερευνητές ανέφεραν ότι το παγοδρόμιο ήταν «υπαίτιο» για αύξηση του φόρτου εργασίας στο Τμήμα της Ορθοπαιδικής και ζήτησαν καλύτερα μέτρα και έλεγχο όταν ανοίγουν τέτοιου είδους διασκεδαστικές αρχικώς αλλά... πονεμένες τελικώς εγκαταστάσεις.

«ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ» ΠΑΘΗΣΕΙΣ

• Νόσος Christmas

Γνωρίζατε ότι υπάρχει νόσος Christmas; Πρόκειται για έναν από τους δύο τύπους αιμοφιλίας, μιας από τις πιο γνωστές κληρονομικές παθήσεις που σχετίζεται με το χρωμόσωμα Χ της μητέρας και προκαλεί θρομβώσεις με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετή ποσότητα των παραγόντων που παίζουν πρωταρχικό ρόλο στον μηχανισμό πήξεως του αίματος. Η νόσος Christmas είναι η αιμοφιλία τύπου Β, η οποία πρωτοανακαλύφθηκε το 1952 από ερευνητές στη Βρετανία ύστερα από μελέτη ενός δεκάχρονου τότε αγοριού με αιμοφιλία του οποίου το όνομα ήταν Στίβεν Κρίστμας (έτσι κέρδισε το χριστουγεννιάτικο όνομά της από... σπόντα). Η αιμοφιλία Β που οφείλεται σε έλλειμμα διαφορετικού παράγοντα από την αιμοφιλία Α δεν είναι τόσο συχνή: αφορά το 15%-20% των ατόμων με τη νόσο.

• Καταρράκτης Christmas Τree

Και το χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει την τιμητική του στην ιατρική, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται αυτό, και μάλιστα στον τομέα της οφθαλμολογίας. Υπάρχει ως όρος ο αποκαλούμενος «Christmas Τree» cataract (καταρράκτης των ματιών του... χριστουγεννιάτικου δέντρου), ο οποίος έλαβε το όνομά του από το ότι εντός του φακού του ματιού δημιουργούνται πολύχρωμοι κρύσταλλοι. Αυτό θυμίζει λοιπόν ένα ολοστόλιστο χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Η ανατομία του στολισμένου δέντρου

ΕΙΡΗΝΗ ΒΕΝΙΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Ψεύτικο ή αληθινό;

Μια βόλτα στην αγορά για την απόκτηση χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι αρκετή για να μπερδέψει ακόμη και τους πιο αποφασιστικούς καταναλωτές: δέντρα φυσικά, τεχνητά, μικρά, μεγάλα, γιγαντιαία, φουντωτά, λεπτεπίλεπτα, πράσινα, πολύχρωμα, με οπτικές ίνες ή ενσωματωμένα λαμπάκια, επιδαπέδια ή κρεμασμένα από το ταβάνι, το σίγουρο είναι ότι υπηρετούν κάθε γούστο και κάθε πορτοφόλι.

Σε μια κοινωνία που χτυπά στους παλμούς του υπερκαταναλωτισμού, ποιος είναι τελικά ο ιδανικός τύπος χριστουγεννιάτικου δέντρου τόσο για την υγεία μας όσο και για το περιβάλλον;

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι- όπως κι εγώ- ενδεχομένως να πίστευαν ως τώρα ότι ένα ψεύτικο δέντρο αποτελούσε οικονομική κίνηση και αποτελεσματικό τρόπο για την προστασία του περιβάλλοντος, τελικά, όπως τονίζουν οι επιστήμονες, κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά: η συνήθεια του στολισμού δέντρου έχει τις ρίζες της στην ειδωλολατρική παράδοση της λατρείας των δέντρων με στόχο την καλή σοδειά κατά τη διάρκεια του έτους. Το πρώ το χριστουγεννιάτι- κο δέντρο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, εντοπίστηκε στη Βόρεια Γερμανία κατά τον 16ο αιώνα. Η παράδοση του στολισμένου ελάτου με γιρλάντες και κεριά διαδόθηκε και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, ενώ σύντομα ταξίδεψε και σε άλλες ηπείρους. Στην Ελλάδα το πρώτο πραγματικό έλατο στολίστηκε το 1883 στα ανάκτορα του Οθωνα στο Ναύπλιο, ενώ από τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα μπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια που ως τότε συνήθιζαν να στολίζουν το κλασικό χριστουγεννιάτικο καραβάκι.

Από την άλλη, τα πρώτα τεχνητά χριστουγεννιάτικα δέντρα έκαναν την εμφάνισή τους στη Γερμανία προς τα τέλη του 19ου αιώνα.

Φτιαγμένα από βαμμένα πούπουλα χήνας, τα δέντρα αυτά δημιουργήθηκαν ως αντίδραση προς την ανελέητη αποψίλωση των δασών. Σύντομα έγιναν πολύ δημοφιλή και σιγά σιγά «ταξίδεψαν» στις ΗΠΑ, όπου και απέκτησαν ραγδαία απήχηση στο κοινό και μετατράπηκαν σταδιακά σε μόδα.

Το αποτύπωμα

Σύμφωνα όμως με πρόσφατη αυστραλιανή μελέτη, την περιβαλλοντική μάχη μεταξύ φυσικού και τεχνητού δέντρου φαίνεται ότι κερδίζει το πρώτο. Συγκεκριμένα οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η αγορά ενός τεχνητού δέντρου μπορεί να κάνει περιβαλλοντική «απόσβεση» μόνο σε περίπτωση που ο ιδιοκτήτης του το κρατήσει για 20 συναπτά έτη. Αυτό, όπως εξηγούν, συμβαίνει γιατί, ενώ η καλλιέργεια, η μεταφορά και η διάθεση των φυσικών ελάτων επιβαρύνει το περιβάλλον με περίπου τρία κιλά διοξειδίου του άνθρακα, η παραγωγή ενός τεχνητού δέντρου μεταφράζεται σε περίπου 48 κιλά διοξειδίου του άνθρακα.

«Ενα ψεύτικο δέντρο θα πρέπει να χρησιμοποιείται για περίπου 20 χρόνια προκειμένου να έχει το ίδιο αποτύπωμα άνθρακα με το αληθινό» υπογραμμίζει ο υπουργός Περιβάλλοντος της Βικτόρια κ.Γκάβιν Τζένινγκς, ο οποίος χρηματοδότησε τη μελέτη.

Το καλύτερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε, όπως εξηγεί ο ίδιος, θα ήταν να φυτέψουμε ένα έλατο σε γλάστρα. Αλλά με το κλίμα της χώρας μας κατά πόσο κάτι τέτοιο είναι εφικτό;

Ενοικιαζόμενα και δέντρα φάρμας

Με αφορμή τον συγκεκριμένο προβληματισμό αρκετοί βρετανοί καλλιεργητές δημιούργησαν υπηρεσίες ενοικίασης πραγματικών ελάτων στους πελάτες κατά τη διάρκεια των εορτών. Η «πράσινη» ιδέα αφορά την ενοικίαση δέντρων μέσα σε γλάστρα έτσι ώστε μετά την πάροδο των Χριστουγέννων να μπορούν να επιστραφούν στους καλλιεργητές και να φυτευθούν και πάλι πίσω στο χώμα. Πριν από περίπου έναν χρόνο αμερικανοί ερευνητές του Πανεπιστημίου St. Joseph, στη Φιλαδέλφεια, είχαν επίσης ταχθεί υπέρ της κοπής αληθινών ελάτων από φάρμες, κάτι που χαρακτήρισαν οικολογικότερη κίνηση σε σχέση με την αγορά ενός τεχνητού δέντρου. Οσο τα δένδρα αναπτύσσονται, και μάλιστα υπό ελεγχόμενες συνθήκες, προσφέρουν την ευεργετική τους δράση στο περιβάλλον απορροφώντας ένα σημαντικό μέρος από το διοξείδιο του άνθρακα που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα. Οταν βέβαια πετιούνται και αρχίζουν να αποσυντίθενται, απελευθερώνουν σταδιακά διοξείδιο του άνθρακα και πάλι πίσω στην ατμόσφαιρα, γεγονός που, όπως διευκρινίζουν οι επιστήμονες, οδηγεί ουσιαστικά στη μηδενική επιβάρυνση του περιβάλλοντος.

Οπως όμως τονίζουν, η ευεργετική δράση των φυσικών ελάτων για το περιβάλλον δεν τελειώνει με τη λήξη της εορταστικής περιόδου. Αντίθετα, τα υπολείμματά τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα.

Από την άλλη, ένα τεχνητό δέντρο δεν εμφανίζει παρόμοια ισορροπία μεταξύ ευεργετικής δράσης και εκπομπής ρύπων. Ισα ίσα που για την παραγωγή του απαιτείται πολυχλωρίδιο του βινυλίου, το γνωστό μας ΡVC. Πρόκειται για ένα μη βιοδιασπώμενο συνθετικό υλικό που αποτελείται από καθαρό ορυκτό πετρέλαιο και οδηγεί σε αυξημένη εκπομπή ρύπων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η έκθεσή μας στο συγκεκριμένο χημικό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση αλλεργιών ή καρκίνων, ενώ οι τοξικές αναθυμιάσεις που απελευθερώνονται κατά την καύση του θεωρούνται άκρως επιβαρυντικές για την υγεία.

Πλαστικά αλλά όχι ανακυκλώσιμα

Ο δρΚλιντ Σπρίνγκερ, βοτανολόγος και ειδικός σε θέματα που αφορούν την υπερθέρμανση του πλανήτη, υποστηρίζει ότι τα τεχνητά δέντρα έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή στο καταναλωτικό κοινό γιατί αποτελούν μια «βολική» λύση και όχι γιατί είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Ο ειδικός υπογραμμίζει ότι, παρ΄ όλο που κατατάσσουμε τα τεχνητά δέντρα στα «πλαστικά», αυτά δεν ανήκουν στα ανακυκλώσιμα προϊόντα.

«Αλλο ένα τεράστιο μειονέκτημα των τεχνητών χριστουγεννιάτικων δέντρων είναι το γεγονός ότι τελικά καταλήγουν σε κάποιον σκουπιδότοπο όπου θα μολύνουν το περιβάλλον για χρόνια,τη στιγμή που τα φυσικά δέντρα ανακυκλώνονται και μετατρέπονται σε λίπασμα»είχε τονίσει σε συνέντευξή του ο δρ Σπρίνγκερ.

Με αφορμή την οικονομική κρίση, μάλιστα, ο ειδικός επεσήμανε ότι η αγορά πραγματικών ελάτων θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικούς πόρους σε εγχώριες φάρμες έχοντας ως αποτέλεσμα την τόνωση της τοπικής οικονομίας.

Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος κατά τα τελευταία χρόνια είναι ραγδαία. Οπως βροντοφωνάζουν οι επιστήμονες, υπάρχουν τρόποι προστασίας του, αρκεί, πέρα από την παροδική μας καλοπέραση, να αρχίσουμε να υπολογίζουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που ενδεχομένως να έχουν οι πράξεις μας. Αν έχετε ήδη αγοράσει ένα τεχνητό δέντρο, τότε προσπαθήστε να το συντηρήσετε σε καλή κατάσταση για όσο περισσότερο μπορείτε. Αν πάλι εφέτος αποφασίσετε να γιορτάσετε τα Χριστούγεννα μέσα στη μεθυστική μυρωδιά ενός πραγματικού ελάτου, τότε προτιμήστε ένα «ζωντανό», φυτεμένο σε γλάστρα.

Η ανατομία του στολισμένου δέντρου

ΛΑΛΙΝΑ ΦΑΦΟΥΤΗ | Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Από τα κεριά στα φωτάκια

Τα Χριστούγεννα του 1882 το σπίτι τουΕντουαρντ Τζόνσοναποτέλεσε το πιο θαυμαστό αξιοθέατο που είχε να επιδείξει η Νέα Υόρκη. Οι κάτοικοι της πόλης, αλλά και οι επισκέπτες που είχαν την τύχη να βρεθούν εκεί εκείνες τις ημέρες, συνέρρεαν στην 5η Λεωφόρο για να δουν το φωταγωγημένο με ηλεκτρικά λαμπιόνια περιστρεφόμενο χριστουγεννιάτικο δέντρο το οποίο ο συνέταιρος τουΘωμά Εντισονεπεδείκνυε υπερήφανα από τα παράθυρά του. Ο Τζόνσον έχει περάσει στην Ιστορία ως ο «πατέρας» αυτών που σήμερα ονομάζουμε «χριστουγεννιάτικα φωτάκια». Στην ουσία επρόκειτο για το προϊόν μια υψηλής συνεργασίας: ο Εντισον ήταν αυτός που έφτιαξε πρώτος «γιρλάντες» από ηλεκτρικούς λαμπτήρες, τις οποίες χρησιμοποίησε ως χριστουγεννιάτικη διακόσμηση της πρόσοψης του εργαστηρίου του, το 1880. Ο συνέταιρός του είχε την ιδέα να τις συναρμολογήσει από κόκκινα, γαλάζια και λευκά λαμπάκια και να τις βάλει - στη θέση των παραδοσιακών κεριών- στο χριστουγεννιάτικο δέντρο του. Για να κάνει το εορταστικό ντεκόρ ακόμη πιο πρωτότυπο, τοποθέτησε το έλατο επάνω σε περιστρεφόμενη βάση την οποία κινούσε με ηλεκτρικό ρεύμα: με την ολοκλήρωση κάθε περιστροφής τα φώτα έσβηναν και άναβαν ξανά, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το εφέ.

Το επίτευγμα ήταν εντυπωσιακό, δεν βρήκε όμως αμέσως μιμητές. Η αιτία ήταν διπλή: Αφενός ο ηλεκτρισμός ήταν ακόμη κάτι πολύ καινούργιο και, όσο θαυμαστός και αν ήταν, αντιμετωπιζόταν με μεγάλη δυσπιστία. Αφετέρου τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια της εποχής ήταν, για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους, απαγορευτικά για τους πολλούς: η κατασκευή και η εγκατάστασή τους απαιτούσε ειδικευμένο ηλεκτρολόγο ενώ το κόστος τους υπολογίζεται ότι έφθανε, με τα σημερινά δεδομένα, τα 2.000 ευρώ.

Τα πρώτα «καυτά» φωτάκια

Τα πρώτα «έτοιμα» προς χρήση φωτάκια σε γιρλάντες κυκλοφόρησαν το 1903 από την General Εlectric. Παρά τις προσπάθειες της εταιρείας να τα προωθήσει με χρηματικά έπαθλα σε διαγωνισμούς φωταγώγησης καθ΄ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, η καινοτομία άργησε να διαδοθεί. Εφθασε στο μέσο αμερικανικό νοικοκυριό στα μέσα της δεκαετίας του 1950- σχεδόν παράλληλα με την έναρξη της χρήσης των εορταστικών λαμπιονιών σε εξωτερικούς χώρους.

Φυσικά, τα πρώτα δείγματα του είδους ήταν μικρού μεγέθους λαμπτήρες πυρακτώσεως- τεχνολογία που στη βάση της εξακολουθεί να είναι η πιο διαδεδομένη σήμερα. Οι πρώτες λάμπες του Τζόνσον είχαν μέγεθος καρυδιού, οι μεταγενέστερες εκδοχές τους ήταν πιο μικρές, με ισχύ 10 ή 5 Watt. Ηταν συνδεδεμένες παράλληλα στο καλώδιο της «γιρλάντας» και «έκαιγαν», κυριολεκτικά και μεταφορικά. Κατ΄ αρχήν από την άποψη της κατανάλωσης ενέργειας: μια γιρλάντα με 50 λαμπτήρες των 5 Watt κατανάλωνε συνολικά 250 Watt και, για να στολίσει κανείς ένα μεσαίο δέντρο, χρειαζόταν οπωσδήποτε δύο ή και τρεις, φθάνοντας τα 500 ή τα 750 Watt. Επίσης οι λαμπτήρες του είδους παρήγαν πολλή θερμότητα: μπορούσαν εύκολα να λιώσουν αντικείμενα αν έρχονταν σε επαφή μαζί τους ή να προκαλέσουν πυρκαϊά. Είχαν ωστόσο ένα πλεονέκτημα: επειδή ήταν συνδεδεμένα ανεξάρτητα, αν κάποιο από τα λαμπάκια καιγόταν δεν επηρέαζε τα υπόλοιπα και μπορούσε εύκολα να αντικατασταθεί.

Η επανάσταση στον τομέα ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, με τους λαμπτήρες-μινιατούρες, οι οποίοι, σε βελτιωμένες εκδοχές, κυριαρχούν ακόμη στην αγορά. Πρόκειται για μικρούς λαμπτήρες πυρακτώσεως χαμηλής τάσης και χαμηλής ισχύος: μια γιρλάντα των 50 λαμπτήρων φθάνει συνολικά τα 25 Watt. Επειδή είναι χαμηλής τάσης οι μίνι λαμπτήρες συνδέονται σε σειρές. Στις πρώτες εκδοχές τους, οι γιρλάντες του είδους έπαυαν να λειτουργούν αν ένας μόνο λαμπτήρας τους καιγόταν. Σήμερα η τεχνολογία τους έχει βελτιωθεί και η βλάβη ενός λαμπτήρα δεν επηρεάζει τους υπόλοιπους, αρκεί το «καμένο» λαμπάκι να παραμείνει στη θέση του: αν αφαιρεθεί, το κύκλωμα ολόκληρης της γιρλάντας διακόπτεται.

Ανάλογη πρόοδος έχει σημειωθεί και στην τεχνολογία που κάνει τα φωτάκια να αναβοσβήνουν. Αρχικά αυτό γινόταν με την τοποθέτηση ενός λαμπτήρα «blinker» (ή φλας) σε κάθε γιρλάντα, ενώ σήμερα τα φωτάκια συνοδεύονται συνήθως από ένα «κοντρόλ» που εξασφαλίζει ως και 16 διαφορετικές ρυθμίσεις του τρόπου με τον οποίο αναβοσβήνουν, ενεργοποιώντας διαφορετικά κυκλώματα στη γιρλάντα.

Εισβολή φωτοδιόδων

Οι νέες τεχνολογικές και οικολογικές τάσεις επιβάλλουν όλο και περισσότερο τις διόδους εκπομπής φωτός, γνωστές ως LΕD. Τα φωτάκια LΕD παρουσιάζουν μια σειρά από πλεονεκτήματα, με πρώτο αυτό της χαμηλής ενεργειακής τους κατανάλωσης. Μια γιρλάντα με 100 LΕD καταναλώνει, σύμφωνα με τους ειδικούς, περίπου 7 Watt. Κάνοντας, εν όψει των Χριστουγέννων, ένα «crush test» ανάμεσα σε μια γιρλάντα με 100 «παραδοσιακά» φωτάκια και σε μια με 100 LΕD, ένας αμερικανικός τηλεοπτικός σταθμός υπολόγισε ότι αν έμεναν αναμμένα καθημερινά επί 12 ώρες ως το τέλος των εορτών, τα πρώτα θα επιβάρυναν τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος με 70 δολάρια, ενώ τα δεύτερα με μόλις λίγο παραπάνω από 1 δολάριο.

Τα φωτάκια LΕD μπορούν να δώσουν λευκό ή χρωματιστό φως, διαρκούν περίπου 25.000 ώρες περισσότερο από τους κοινούς λαμπτήρες και είναι πιο ασφαλή γιατί δεν εκπέμπουν θερμότητα. Η τεχνολογία τους βελτιώνεται διαρκώς οπότε, όσο πιο καινούργιο είναι το σετ που αγοράζει κανείς, τόσο καλύτερες είναι οι επιδόσεις ως προς το χρώμα και την ποιότητα του φωτός του αλλά και ως προς την αντοχή του. Οι παλαιότερες ή φθηνής κατασκευής γιρλάντες LΕD τείνουν να παρουσιάζουν ευκολότερα βλάβες ενώ, επειδή συνδυάζουν φθηνά χάλκινα καλώδια με το αλουμίνιο της βάσης των διόδων, είναι ευαίσθητες στην υγρασία και την οξείδωση.

Η φθηνή κατασκευή βεβαίως δεν είναι προβληματική μόνο στα LΕD. Στις αρχές του μήνα η αρμόδια για θέματα καταναλωτών επίτροπος της Ευρωπαϊκής ΕνωσηςΜεγκλένα Κούνεβα προειδοποίησε ότι τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια που κυκλοφορούν στην ευρωπαϊκή αγορά δεν πληρούν τους όρους ασφαλείας και ζήτησε από τα κράτη-μέλη να διενεργούν έκτακτους ελέγχους. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε η Κομισιόν σε Γερμανία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Σλοβακία και Σλοβενία, το 30,4% των σετ χριστουγεννιάτικων φώτων δεν τηρούσαν τις απαραίτητες τεχνικές προδιαγραφές. Στις πιο επικίνδυνες περιπτώσεις οι γιρλάντες δεν είχαν σωστή μόνωση και καλωδίωση, παρουσιάζοντας σοβαρό κίνδυνο για πυρκαϊά ή ηλεκτροπληξία.

Λίγες ημέρες πριν, έρευνα του Πανεπιστημίου Κορνέλ της Νέας Υόρκης είχε ανιχνεύσει ανώτερες από τα επιτρεπτά όρια ποσότητες μολύβδου στα πλαστικά που χρησιμοποιούνται στη συναρμολόγηση των χριστουγεννιάτικων φώτων. Οι ερευνητές τόνισαν, ωστόσο, ότι δεν είναι σε θέση να αξιολογήσουν αν η έκθεση σε αυτά τα υλικά οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων μολύβδου στο αίμα, εφόσον δεν υπάρχουν αντίστοιχες μελέτες, και απλώς συνέστησαν στους καταναλωτές να αποφεύγουν την παρατεταμένη χρήση τους.

Χαρά της νέας ζωής, θάρρος για τα επερχόμενα

Το υπερουράνιο σκέπει και ευλογεί το επίγειο. Στο πρόπυλο του ναού της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, το αγκάλιασμα της Θεοτόκου με τον Θεάνθρωπο παραπέμπει σε αυτό της μητέρας με το βρέφος, καθρεφτίζοντας με τον παραστατικότερο τρόπο το μήνυμα των Χριστουγέννων: χαρά της νέας ζωής, ελπίδα, αγάπη, καινούργια αρχή και συνέχεια, θάρρος για τα επερχόμενα, αναγέννηση. Ολα τα αναγκαία πνευματικά εφόδια, για να αντικρίσουμε κατάματα τον δύσκολο, μα όχι ανίκητο, καιρό.

Περιμένοντας τα δώρα που φέρνει ο Αη Βασίλης

• Τι αλήθειες αντιπροσωπεύει για τα παιδιά
• The New York Times

Πριν από το ψέμα, ας προχωρήσουμε σε μια εξομολόγηση. Εχω εμμονή με τις χριστουγεννιάτικες κάλτσες που κρεμάμε κάθε χρόνο στο τζάκι περιμένοντας τον Αη Βασίλη. Ως παιδί κρεμούσα πάντα τη δική μου, και πάντα η μητέρα μου τη γέμιζε με δώρα. Ηταν μόλις δεκαοκτώ χρόνων όταν γεννήθηκα και καθώς ένιωθε ανίκανη να σηκώσει το βάρος της μητρότητας, σε τόσο νεαρή ηλικία, με έδωσε στους γονείς της. Εμφανιζόταν μόνο τα Σαββατοκύριακα και στις γιορτές.

Ομως, είχε αναλάβει κατ’ αποκλειστικότητα ορισμένα καθήκοντα. Το πρωί των Χριστουγέννων, κάθε χρονιά, γέμιζε την αγκαλιά μου μια πλημμύρα από μικρά δώρα. Από τον τρόπο που είχαν τυλιχθεί, γνώριζα ποιος τα είχε φροντίσει. Ολα περιποιημένα, όλα τυλιγμένα σε χαρτί πολύ πιο εντυπωσιακό από αυτό που θα διάλεγε η γιαγιά μου.

Μόνη με τους θησαυρούς μου, η μοναδική ξύπνια μέσα στο σπίτι, έλυνα προσεκτικά κάθε κορδέλα και φιόγκο και τύλιγα σε τετράγωνο το χαρτί περιτυλίγματος. Ενα βιβλίο με ποιήματα στο μέγεθος γραμματοσήμου, με πραγματικές, τυπωμένες σελίδες, ένα σπάνιο κοχύλι με ρόδινο χρώμα, μια μικρή αρκούδα σκαλισμένη σε ξύλο. Κάθε χρόνο η κάλτσα μου ήταν γεμάτη με δώρα, τόσα ώστε να πειστώ ότι η νεαρή μου μητέρα, που δεν την έβλεπα σχεδόν ποτέ, μου έδινε σημασία, τόση ώστε να γνωρίζει όλες μου τις επιθυμίες.

Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα για τον Αγιο Βασίλη. Ομως ήταν αυτός που μου έφερνε το μοναδικό πράγμα που λαχταρούσα: την απόδειξη ότι, αν και τα πράγματα έμοιαζαν διαφορετικά τον υπόλοιπο χρόνο, η μητέρα μου με αγαπούσε. Και αυτό το παιχνίδι μού άρεσε και το συνέχιζα επί πολλά χρόνια, αφού το παραμύθι της νεράιδας που έπαιρνε τα δόντια και του πασχαλινού λαγού είχαν διαλυθεί, αφού οι ήρωές τους έπαψαν να υπάρχουν επειδή ήταν πλάσματα της παιδικής φαντασίας. Αντιθέτως, πάντα υποδείκνυα ότι τα μπισκότα και το κακάο που είχαμε αφήσει για τον Αγιο Βασίλη είχαν φαγωθεί και ότι είχε σχηματιστεί με στάχτες ένα αχνάρι από το τζάκι μέχρι το χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Ως μητέρα, ουδέποτε αναρωτήθηκα πόσο χρόνο θα έπρεπε να καλλιεργώ το ψέμα του Αη Βασίλη. Ηταν προφανές ότι έπρεπε να το κάνω για όσο ήταν δυνατό. Οι κρεμασμένες στο τζάκι κάλτσες παρέμειναν ένα κομμάτι των Χριστουγέννων που αγαπούσα πιο πολύ από όλα και άρχιζα να μαζεύω μικροδωράκια για τα τρία μας παιδιά ήδη από το Αύγουστο. Βάζοντας τα κουλουράκια και το κακάο από νωρίς δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δένδρο, διαβάζοντας τη «Νύχτα πριν τα Χριστούγεννα» με πάθος, κάναμε τα παιδιά τόσο ανυπόμονα για την επίσκεψή του ώστε αρνούνταν να πέσουν για ύπνο. Στις τρεις τα ξημερώματα χοροπηδούσαν πάνω στο κρεβάτι μας, φωνάζοντας και δείχνοντάς μας από το παράθυρο ένα σημείο στον ουρανό, όπου είχαν δει το έλκηθρο να σέρνεται από τους τάρανδους.

Ομως, η μέθοδος αυτή απέτυχε με το μεσαίο μας παιδί. Ο γιος μας, γυρνώντας μια ημέρα από το σχολείο, όταν πήγαινε στην τρίτη δημοτικού, μας είπε «γιατί δεν μου το είπατε;». Ξαφνικά είχε καταλάβει, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι οι φίλοι του που τον κορόιδευαν στο σχολείο είχαν δίκιο. Δεν υπήρχε Αγιος Βασίλης και αν το πίστευε ήταν μωρό. Τον είχα προδώσει, επειδή δεν τον είχα εξοπλίσει με την αλήθεια.

Σήμερα το μικρότερο παιδί μας είναι εννιά ετών. Κι όμως αρνείται να πιστέψει ότι ο Αγιος Βασίλης δεν υπάρχει. Οποτε με ρωτάει αν πραγματικά υπάρχει ο κοκκινοντυμένος άγιος, της απαντώ ότι κάποιοι πιστεύουν ότι υπάρχει και κάποιοι άλλοι το αρνούνται. Μπορεί, άραγε, να είναι κανείς «αγνωστικιστής» με τον Αγιο Βασίλη, όπως είναι ορισμένοι με τον Θεό, να μη γνωρίζει αν υπάρχει ή αν είναι μύθος; Αναρωτήθηκε.

Της απάντησα καταφατικά και της θύμισα την ιστορία με τη νεράιδα των δοντιών, που υποτίθεται ότι ερχόταν και έπαιρνε τα δόντια που τους έπεφταν και άφηνε στη θέση τους κάποιο δωράκι. Σε ηλικία πέντε ετών, όταν βρήκε το μικρό ασημένιο κουτί όπου φύλαγα τα δόντια των παιδιών, με είχε ρωτήσει γιατί τα έχω εγώ. Γιατί εγώ είμαι η νεράιδα των δοντιών, της είχα απαντήσει. Και γέλαγε πάντα με αυτή την απάντηση, μέχρι που μία ημέρα δεν γέλασε. «Εσύ είσαι, λοιπόν, η νεράιδα. Μου έλεγες την αλήθεια όλο αυτό τον καιρό», έλεγε ξανά και ξανά. Εκλαιγε και την πήρα στην αγκαλιά μου και της διηγήθηκα την ιστορία της αδελφής της, που ήταν δέκα χρόνια μεγαλύτερη. Μια φορά, όταν μπήκα να πάρω από το μαξιλάρι της το δόντι και να της αφήσω ένα δωράκι, την ξύπνησα. Ημουν σίγουρη ότι με είχε δει, αλλά γύρισε από το άλλο πλευρό και κοιμήθηκε.

Το άλλο πρωί, όταν ξύπνησε, με φώναξε στο δωμάτιό της να μου δείξει τι της είχε φέρει η νεράιδα. Και τότε μου είπε ότι είδε τη νεράιδα και ότι μου έμοιαζε και ότι δεν πέταξε από το παράθυρο αλλά μπήκε στο δωμάτιο από την πόρτα. Πίστεψα ότι ο μύθος αυτός είχε τελειώσει. Κι όμως, οκτώ χρόνων, αν και θα μπορούσε να διαλύσει, να σκοτώσει το παραμύθι, αυτή επέλεξε να πιστεύει.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 25/12/2009

Τα πολλά πρόσωπα του Σάντα Κλάους

• Η πατρίδα του Αγίου της Πρωτοχρονιάς με τα κόκκινα ρούχα και τα άσπρα γένια δεν είναι η Λαπωνία αλλά το... Χόλιγουντ

ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Ιταλοί, Τούρκοι, Ρώσοι, εσχάτως και οι Ιρλανδοί ισχυρίζονται ότι διαθέτουν τα λείψανα του πιο αγαπημένου αγίου των παιδιών, του Αγίου Νικολάου, του γνωστού από τις αμερικανικές ταινίες Σάντα Κλάους, ο οποίος στα καθ΄ ημάς είναι Αϊ-Βασίλης, για να ταιριάξει με την ελληνική παράδοση. Στη φαντασία των σεναριογράφων του Χόλιγουντ ο Σάντα Κλάους κατοικεί στη Λαπωνία μαζί με τη γυναίκα, τα ξωτικά και τους ταράνδους του. Το λείψανο του Αγίου Νικολάου, επισκόπου Μύρων, φέρεται την ίδια ώρα να βρίσκεται διαμελισμένο σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, γεγονός που από πολλούς αμφισβητείται. Αν λένε αλήθεια, τότε... «ο άγιος πρέπει να ήταν πολύ μεγαλόσωμος για να έχουν όλοι παντού τα λείψανά του», όπως σημειώνει ο μετά από πολλούς αιώνες διάδοχός του στον μητροπολιτικό του θρόνο, Μητροπολίτης Μύρων κ. Χρυσόστομος. Σύμφωνα με την παράδοση, το σκήνωμα του αγίου βρισκόταν ενταφιασμένο στην κατακόμβη του καθεδρικού ναού στα Μύρα της Λυκίας. Τον 11ο αιώνα ιταλοί ναυτικοί μετέφεραν το σκήνωμα του αγίου στο Μπάρι της Ιταλίας, αρχικά στον Ναό του Τιμίου Προδρόμου και αργότερα στη βασιλική που χτίστηκε και φέρει το όνομά του. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, κάποιος γερμανός καρδινάλιος αφαίρεσε τον βραχίονα του αγίου και όταν έξω από το Ρίμινι βίωσε μια σφοδρή θαλασσοταραχή και κινδύνευσε το καράβι που τον μετέφερε υποσχέθηκε να αφήσει το ιερό λείψανο αμέσως μόλις βρισκόταν σε στέρεο έδαφος. Οπερ και εγένετο...

Ο αγαπημένος άγιος για ορθοδόξους και ρωμαιοκαθολικούς αποτέλεσε αντικείμενο λατρείας και για πολλούς βασιλείς. Γι΄ αυτό και λέγεται ότι μικρά κομμάτια των λειψάνων του διέθεταν οι τσάροι της Ρωσίας και οι αυτοκράτορες της Αυστροουγγαρίας.

Από την ώρα που ο γνωστός αμερικανός σκιτσογράφος Τόμας Ναστ έδωσε στον Αγιο Νικόλαο τη μορφή που όλοι γνωρίζουμε και ο Λούις Πραγκ τύπωσε τις πρώτες ευχετήριες κάρτες με τη μορφή του αλλά με πράσινη φορεσιά, ο Αγιος Νικόλαος, ως Σάντα Κλάους πλέον, άρχισε τη δεύτερη διαδρομή του στον κόσμο. Και όταν κατά τη διάρκεια του μεγάλου οικονομικού κραχ το 1929 η Coca-Cola, ντύνοντάς τον στα κόκκινα, τον περιέλαβε στις διαφημίσεις της έχοντάς τον έκτοτε ως σήμα κατατεθέν, έγινε οριστικά και αμετάκλητα ο αγαπημένος των παιδιών όπου γης και κατέκτησε τις καρδιές όλων. Οι αντιρρήσεις που υπήρξαν στην αρχή απεδείχθησαν μάταιες. Και η κλασική γαλλική απέχθεια σε καθετί αμερικανόφερτο αυτή τη φορά δεν επιβεβαιώθηκε. Η «Figaro», στις 21 Δεκεμβρίου 1946, είχε γράψει ότι «τα παιδιά της Γαλλίας θα αντιληφθούν ότι ο άγιος των Χριστουγέννων είναι αμερικανικό προϊόν και θα τον εγκαταλείψουν». Εκανε λάθος, φυσικά.

Από το 1983 ο μακαριστός Μητροπολίτης Γέρων Εφέσου και πρώην Μύρων Χρυσόστομος και αργότερα ο διάδοχός του και σημερινός Μητροπολίτης Μύρων κ. Χρυσόστομος καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να διασώσουν τον Ναό που χτίστηκε στα Μύρα της Λυκίας και φέρει το όνομα του Αγίου Νικολάου. Πολλές φορές οι τουρκικές αρχές προκάλεσαν προβλήματα και απαγόρευσαν την τέλεση της λειτουργίας την ημέρα της μνήμης του, στις 6 Δεκεμβρίου, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησαν να δημιουργήσουν ειδικές τελετές για να προσελκύσουν τουρισμό, γεγονός που έκανε ορισμένους στην Ευρώπη να πιστέψουν ότι ο γεννημένος στα Πάταρα της Μικράς Ασίας Αγιος Νικόλαος ήταν Τούρκος!

- Πού βρίσκονται τα λείψανα του Αγίου Νικολάου, Σεβασμιότατε;

«Λέγεται ότι πολλοί και φημολογείται ότι άλλοι τόσοι διαθέτουν λείψανα του Αγίου Νικολάου. Τόσο πολλοί ισχυρίζονται ότι έχουν λείψανα ώστε θα έπρεπε ο Αγιος Νικόλαος να ήταν πολύ μεγαλόσωμος για να έχουν όλοι παντού λείψανά του. Σύμφωνα με αυτά που έχω ακούσει, λείψανα του Αγίου Νικολάου υπάρχουν στη Ρωσία, στην Ιταλία (στο Μπάρι, στο Πρίντιζι και στο Ρίμινι), στην Ελλάδα, στην Τουρκία (στο Μουσείο της Αττάλειας) και δεν ξέρω πού αλλού ακόμη! Τώρα δε τελευταίως μας βγήκαν λείψανα και στην Ιρλανδία, κατά μια πληροφορία της τουρκικής εφημερίδας “Ηurriyet”. Αυτό όμως για το οποίο είμαι εγώ βέβαιος είναι για ό,τι διαθέτω».

- Θα μας πείτε τι υπάρχει στα δικά σας χέρια;

«Πρόκειται για ένα αρχιερατικό εγκόλπιο του Αγίου Νικολάου, δωρεά του τελευταίου τσάρου της Ρωσίας Νικολάου Β΄ προς τον Μητροπολίτη Κρουτίτσκης μακαριότατο Νικόλαο, νεομάρτυρα, ο οποίος δολοφονήθηκε από τους μπολσεβίκους στη Μόσχα, πίσω από το οποίο βρίσκεται τοποθετημένο μέσα σε μικρή μεμβράνη μικρό τεμάχιο λειψάνου του Αγίου Νικολάου το οποίο μου δώρισε ο γέροντάς μου μακαριστός Χρυσόστομος όταν με χειροτόνησε επίσκοπο το 1995. Και ένα άλλο μεγαλύτερο τεμάχιο σε χρυσή λειψανοθήκη από το σκευοφυλάκιο της άλλοτε Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, δωρεά το 1995 του τότε καρδιναλίου Βιέννης, έπειτα από προσπάθεια του φίλου σεβασμιότατου Μητροπολίτη Αυστρίας κ. Μιχαήλ. Ξέρω επίσης ότι στον Ναό του Αγίου Νικολάου στα Μύρα βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια, κατά τη διάρκεια αρχαιολογικής ανασκαφής, ένα λείψανο που ευωδίαζε αλλά δεν ξέρω πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή».

- Ταυτίζονται ο Αγιος Νικόλαος, ο Αγιος Βασίλειος, που γιορτάζουν τα παιδιά των Ελλήνων, και ο Σάντα Κλάους;

«Ο Αγιος Νικόλαος είναι ο Αγιος Νικόλαος. Γέννημα θρέμμα των Πατάρων και επίσκοπος διά βίου Μύρων της Λυκίας, ο Θαυματουργός! Αλλος είναι ο Αγιος Βασίλειος, πλην όμως και οι δύο μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας. Και οι δύο έδωσαν ένα μεγάλο μέρος της ζωής και της δράσης τους στη φιλανθρωπία, καθένας από σκοπιάς του και στον χώρο ευθύνης του. Ο Σάντα Κλάους είναι των Ευρωπαίων και των Αμερικανών, που συνήθως συγχέουν τα πάντα στον χώρο και στον χρόνο και στην περίπτωσή μας και τους μεγάλους αυτούς αγίους της χριστιανοσύνης».

- Σχέση μεταξύ Αγίου Νικολάου των ορθοδόξων και Σάντα Κλάους των ρωμαιοκαθολικών, δηλαδή, δεν υπάρχει;

«Καμία, παρά μόνο η συνειδησιακή σύγχυση! Αλλωστε o Σάντα Κλάους είναι κατασκεύασμα της Coca-Cola παρά των ρωμαιοκαθολικών!».

- Από πότε ξεκίνησαν οι προσπάθειες για να αρχίσει να εορτάζεται ξανά η μνήμη του αγίου στα Μύρα;

«Από το 1983 και μετά, με μια διακοπή τα έτη 2004 και 2005. Εφέτος μάλιστα ήταν τόσο μεγάλη η συμμετοχή ώστε το προσκύνημα να μπορεί να χαρακτηριστεί το επιτυχέστερο μετά τη δεύτερη επίσκεψη του Παναγιωτάτου Ουκουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου το 2003. Βεβαίως πρέπει να σημειώσω εδώ ότι η εφετινή επιτυχία οφείλεται αποκλειστικά στον υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας κ. Εrtugrul Gunay και στον σύμβουλό του κ. Ιbrahim Saritas, ο οποίος είναι προσωπικός μου φίλος».

- Αντιμετωπίζετε προβλήματα από την πλευρά των τουρκικών αρχών;

«Προβλήματα πάντοτε υπάρχουν και θα υπάρχουν, κυρίως από μέρους εθνικιστών της περιφέρειας. Δεν είναι όμως αξεπέραστα! Είναι τιμή μου, εμένα τον ελάχιστο, να είμαι, έστω και αναξίως, διάδοχος ενός τόσο φημισμένου και παγκόσμια τόσο λαοφιλούς αγίου. Αλλά είναι και ευθύνη για τη συνέχεια της ιστορίας και της εν Χριστώ ζωής! Ονειρό μου και σκοπός μου ο ιερός καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου στα Μύρα να λειτουργεί και να αγιάζεται εις τον αιώνα τον άπαντα! Δεν του λείπει τίποτε άλλο παρά μόνο το λιβάνισμα! Κάθε άλλη πράξη θα τον αδικούσε. Γένηκε μόνο για να λειτουργείται! Βεβαίως θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι επιβάλλεται να συμβάλουμε και εμείς από μέρους μας για τη διατήρηση του σπουδαίου τούτου ιστορικού μνημείου».

Οσα δεν μας είπαν οι Ευαγγελιστές

• Η φάτνη, οι Μάγοι, οι βοσκοί, τα αγγελάκια, τα έλατα, η γαλοπούλα, ο Αγιος Βασίλης, οι τάρανδοι: πόση σχέση έχουν όλα αυτά με τη γέννηση του Χριστού; Πολύ μικρή, αν κρίνουμε από όσα (δεν) αποκαλύπτουν ο Ιωάννης, ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Λουκάς

ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Από πολύ μικρή ηλικία όλοι γνωρίζουμε και νιώθουμε οικειότητα με τις ίδιες χριστουγεννιάτικες εικόνες: τη φάτνη, το άχυρο, τα άλογα, τους Μάγους, τους βοσκούς, τα αγγελάκια με το τραγούδι τους, όλα τα πρόσωπα που πλαισιώνουν τη Γέννηση, όλους τους «δευτεραγωνιστές» της Θείας ιστορίας. Ακόμη περισσότερο, ολοένα περισσότερο τα τελευταία χρόνια διαθέτουμε χριστουγεννιάτικα δέντρα και Αγιο Βασίλη (ή Αγιο Νικόλα για άλλους), ταράνδους, γαλοπούλες και ψώνια- πολλά ψώνια. Συχνά έχω αναρωτηθεί: Πόση σχέση έχουν όλα αυτά με αυτό που γιορτάζουμε, τη γέννηση του Χριστού; Μια πρόχειρη απάντηση είναι: Πολύ μικρή. Αλλά η, έστω συνοπτική, αναζήτηση της σχέσης αυτής είναι σίγουρα διασκεδαστική.

Ξεκινώντας από την «πρωτογενή» πηγή οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι το αποτέλεσμα είναι μάλλον αποθαρρυντικό: οι Ευαγγελιστές είναι μάλλον φειδωλοί με τις λεπτομέρειες της ιστορίας όταν αποφασίζουν έστω και να αναφερθούν σε αυτήν. Ας πούμε, ο Ιωάννης, γιος του Ζεβεδαίου, ο«μαθητής ον ηγάπα ο Ιησούς»,δεν μας λέει κουβέντα για τη Γέννηση. Επειτα από μια ποιητική εισαγωγή, μας συστήνει αυτός στον Ιωάννη τον Βαπτιστή και μας αφηγείται το περιστατικό κατά το οποίο ο Βαπτιστής αντικρίζει για πρώτη φορά τον Ιησού, ενήλικο πια, και αναφωνεί:«Ιδε ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου».

Ο Ματθαίος, ο φοροεισπράκτορας στην Καπερναούμ που άκουσε τον Χριστό να του λέει «ακολούθει μοι», μας επισημαίνει απλώς ότι προτού προλάβουν ο Ιωσήφ και η Μαρία να «συνευρεθούν» («πριν ή συνελθείν»), η νεαρά Παρθένος«ευρέθη εν γαστρί έχουσα εκ Πνεύματος Αγίου». Για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ούτε λόγος. Μας διηγείται βέβαια ό,τι συνέβη ανάμεσα στον Ηρώδη και στους Μάγους, καθώς και την Προσκύνηση. Το Θείο Βρέφος όμως έχει ήδη γεννηθεί και ο Ματθαίος δεν αναφέρει λέξη για απογραφή, δυσκολία στην ανεύρεση καταλύματος, φάτνη, άλογα ή ποιμένες.

Και του Μάρκου η αφήγηση ξεκινάει με το πρόσωπο του Ιωάννη του Βαπτιστή και τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Εύλογο, ίσως, καθώς ο Μάρκος δεν ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού ούτε φαίνεται να τον γνώρισε προσωπικά. Αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων ως συνοδός του Παύλου και του Βαρνάβα στην Αντιόχεια (Πράξ. ιβ Δ 25), μελετητές όμως φαίνεται να πιστεύουν ότι τα περισσότερα σχετικά με τη ζωή του Ιησού τα έμαθε από τον Απόστολο Πέτρο.

Ο πιο γενναιόδωρος με την αφήγησή του είναι ο Λουκάς. Μας αφηγείται, μεταξύ άλλων, τον Ευαγγελισμό («χαίρε, Κεχαριτωμένη· ο Κύριος μετά Σου· ευλογημένη συ εν γυναιξίν» ), την απογραφή («και επορεύοντο πάντες απογράφεσθαι»), τη φάτνη («και έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εσπαργάνωσεν αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη»), καθώς και την υπέροχη σκηνή με τους ποιμένες που φοβούνται και τους αγγέλους που τους καθησυχάζουν τραγουδώντας: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία». Το μόνο πρόβλημα είναι ότι ούτε ο Λουκάς ήταν μαθητής του Ιησού. Μορφωμένος- ήταν γιατρός το επάγγελμα- και εργατικός ως συγγραφέας- πιστεύεται ότι είναι επίσης ο συγγραφέας των Πράξεων των Αποστόλων-, ο Λουκάς ήταν ακόλουθος του Παύλου. Εικάζεται βέβαια ότι είχε επικοινωνήσει με συγγενείς του Ιωάννη του Βαπτιστή, καθώς και με την ίδια τη Θεοτόκο, και έτσι πιστεύουμε ότι συγκέντρωσε τα περιστατικά της Γέννησης και της νεαρής ηλικίας του Ιησού.

Παρά την ένδεια των ευαγγελικών αφηγήσεων, πάντως, δεν είναι λίγοι οι πιστοί χριστιανοί που θρηνούν την εκκοσμίκευση των Χριστουγέννων και ζητούν την επιστροφή στον «αυθεντικό», χριστιανικό χαρακτήρα τους. Ξεχνούν, μάλλον, ιδιαίτερα οι μαχητικότεροι ανάμεσά τους που κατοικούν ως επί το πλείστον σε προτεσταντικές περιοχές του δυτικού κόσμου, άλλη μια ενδιαφέρουσα (ιστορική) λεπτομέρεια: κατά την επικράτηση της προτεσταντικής επανάστασης στην Αγγλία ο εορτασμός των Χριστουγέννων είχε απαγορευθεί. Και είχε απαγορευθεί ακριβώς επειδή ήταν αντιχριστιανικός, ακριβώς επειδή οι προτεστάντες εκείνοι γνώριζαν ότι αποτελούσε συνέχιση ενός παγανιστικού εθίμου: του εορτασμού του χειμερινού ηλιοστασίου. Μοιάζει λογικό, ιδιαίτερα αν αναρωτηθεί κανείς πού ακριβώς αναφέρεται ότι ο Χριστός γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου.

Ευτυχώς οι περισσότεροι σύγχρονοι προτεστάντες δεν είναι οι πουριτανοί του Κρόμγουελ. Αναρωτιέμαι, ωστόσο, πόσο συνειδητοποιεί, ας πούμε, ο μέσος χριστιανός ότι συνεχίζει το παγανιστικό έθιμο της αρχαιότητας, να φέρνει κλαδιά από αειθαλή δέντρα μέσα στο σπίτι του τον χειμώνα; Ή ότι η ιδέα του εορτασμού «γενεθλίων» αυτή την περίοδο του χρόνου συνδέεται όχι με τον Ιησού αλλά με την «Dies Νatalis Solis Ιnvicti», κυριολεκτικά «ημέρα γενεθλίων του ανίκητου ήλιου», όταν δοξάζονταν μια σειρά θεότητες, μεταξύ άλλων ο Σύρος Ελάχ Γκαμπάλ και ο Πέρσης Μίθρας; Για να μην αναφερθούμε καν στον Αγιο Βασίλειο, ο οποίος στη δυτική παράδοση είναι ο Αγιος Νικόλαος. Σε έναν βαθμό η σύγχυση των δύο δικαιολογείται (έστω και αν παραδοσιακά ο Αγιος Βασίλειος φέρνει δώρα την Πρωτοχρονιά και όχι τα Χριστούγεννα), καθ΄ ότι και οι δύο ήταν από τη Μικρά Ασία, ο πρώτος από την Καισάρεια, ο δεύτερος από τη Μύρα. Ετσι εξηγείται ότι λίγους αιώνες αργότερα αισθάνθηκαν αμφότεροι την ανάγκη να μετακομίσουν στη Λαπωνία, διότι η παραδοσιακή κόκκινη στολή με την άσπρη γούνα των χριστιανών επισκόπων του 4ου αιώνα ήταν λίγο ζεστή για τη Μικρά Ασία.

Σίγουρα, βέβαια, όλα αυτά δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν από το να απολαύσουμε το χριστιανικό, εμ, παγανιστικό, εμ, ρωμαϊκό, εμ, εορταστικό, τέλος πάντων, πνεύμα των ημερών. Εν μέσω ταράνδων (που, ως γνωστόν, ευδοκιμούν στη Βηθλεέμ), ελάτων (χαρακτηριστικής, δηλαδή, παλαιστινιακής χλωρίδας) και ευελπιστώντας ότι η γαλοπούλα (γνωστή από το θαύμα όπου ο Ιησούς είχε δύο και τις πολλαπλασίασε για να ταΐσει χιλιάδες πιστούς) θα είναι καλοψημένη, σας εύχομαι υγεία και ευτυχία για τις γιορτές του Χειμερινού Ηλιοστασίου...

Ελεγε κάλαντα ο Ομηρος;

• Γιατί δεν γιόρταζαν οι πρώτοι χριστιανοί και γιατί επικράτησε το έλατο έναντι της βελανιδιάς; Δέκα ερωτήσεις και δέκα απαντήσεις για τις άγνωστες, παγανιστικές και μη, πτυχές των Χριστουγέννων

ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009

Είναι γνωστό πόσα ειδωλολατρικά έθιμα, βαθιά ριζωμένα μέσα στους αιώνες, επιβίωσαν και στη χριστιανική εποχή; Γιατί, ακόμη και αν καταδικάστηκαν αρχικώς από την Εκκλησία, τελικώς ενσωματώθηκαν με επιτυχία στο γενικότερο πλαίσιο της ορθόδοξης λατρείας. Από την άλλη, είμαστε σίγουροι ότι σύγχρονα έθιμα που θεωρούνται ξενόφερτα είναι όντως έτσι; Μια διαφορετική διερεύνησή τους μπορεί να εκπλήξει. Και κάποιοι ελαφρώς ανορθόδοξοι συσχετισμοί μπορεί ίσως να προκαλέσουν, στην πραγματικότητα όμως έχουν την εξήγησή τους. Αλλωστε η σημασία βρίσκεται στην ουσία και όχι στο περιτύλιγμα. Δέκα ερωτήσεις λοιπόν για τα Χριστούγεννα χωρίς φόβο και πάθος.

1Γιατί είναι πολλά;

Γιατί όχι, δηλαδή, «Χριστούγεννο»; Γιατί πληθυντικός και όχι ενικός αριθμός; Εύλογη η απορία για κάποιον που δεν ασπάζεται το δόγμα «πίστευε και μη ερεύνα». Ως εκ τούτου ερευνώντας φθάνει κανείς σε δύο διαφορετικές απαντήσεις. Η πρώτη θέλει την προέλευση του πληθυντικού να βρίσκεται στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και στις εορτές του: στα Κρόνια για τους αρχαίους Ελληνες και στα Σατουρνάλια για τους Ρωμαίους (προς τιμήν του θεού Σατούρνους, που αντιστοιχούσε στον Κρόνο). Η άλλη απάντηση βρίσκεται σε μια αρχαία ιουδαϊκή εορτή, τα Πουρείμ (από το όνομα Πουρ), η οποία εορταζόταν από τον 5ο αιώνα π.Χ.

2Ελατο ή βελανιδιά;

Η ιστορία έχει ως εξής: περί το 750 ο μετέπειτα Αγιος Βονιφάτιος, προστάτης των Γερμανών- τότε ήταν απόστολος-, ξεκίνησε να προσηλυτίσει στον χριστιανισμό τους κατοίκους της Φριζίας (Κάτω Σαξονία), που ήταν ακόμη παγανιστές. Οι Φρίζιοι, οι οποίοι μιλούσαν μια αρχαία αγγλική διάλεκτο, γεγονός που δυσκόλευε τη συνεννόηση μαζί τους, λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δέντρο του θεού τους Θωρ, επάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Προκειμένου να τους πείσει ο Αγιος Βονιφάτιος άρχισε, σύμφωνα με τον θρύλο, να πριονίζει τη βελανιδιά για να την κόψει, κάτι όχι πολύ εύκολο βεβαίως, ώσπου φύσηξε ένας πολύ δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό θεωρήθηκε θαύμα και έκανε τους ανθρώπους να στραφούν ομαδικά στον χριστιανισμό, ενώ στη θέση της βελανιδιάς φύτρωσε αργότερα ένα έλατο το οποίο οι χριστιανοί θεώρησαν ευλογημένο. (Παρεμπιπτόντως, ο Αγιος Βονιφάτιος μαρτύρησε μερικά χρόνια αργότερα από τους εναπομείναντες φρίζιους παγανιστές.) Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι η ιερή βελανιδιά λατρευόταν και στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στο αρχαιότερο ελληνικό ιερό, της Δωδώνης, όπου οι ιερείς μάλιστα προμήνυαν τα μελλούμενα ανάλογα με το θρόισμά της!

3Ποιο ήταν το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίστηκε στην Ελλάδα;

Ηταν το δέντρο ενός Βαυαρού, του Οθωνα βεβαίως, και δεν στολίστηκε στην Αθήνα αλλά κατά πρώτον στο Ναύπλιο, όπου διέμεινε για περίπου έναν χρόνο, από το 1833, ο νεαρός βασιλιάς, έχοντας φέρει μαζί του από το Μόναχο και τα έθιμα της πατρίδας του. Τον επόμενο χρόνο το δέντρο στολίστηκε στην αθηναϊκή βασιλική κατοικία- ακόμη δεν είχαν χτιστεί τα ανάκτορα-, από όπου περνούσαν όλοι οι Αθηναίοι κάνοντας ουρές για να το θαυμάσουν. Εκεί στην πατρίδα του Οθωνα στόλιζαν έλατο από το 1539, αλλά τα πρώτα στολίδια του ήταν τρόφιμα, ενδύματα και άλλα χρήσιμα είδη, τα οποία με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε διακοσμητικά αντικείμενα.

4Να στολίσω καραβάκι, δηλαδή;

Γερμανικό το έθιμο, χωρίς αμφιβολία, από την άλλη όμως το καραβάκι τι δουλειά είχε στη Στερεά Ελλάδα και επάνω στα βουνά της Θεσσαλίας ή της Ηπείρου; Επιπλέον υπάρχει και άλλη εκδοχή. Την λένε «ειρεσιώνη» και στην αρχαία Ελλάδα ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο έπλεκαν λευκές ή κόκκινες μάλλινες κορδέλες και κρεμούσαν φθινοπωρινούς καρπούς. Την περιέφεραν παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τοποθετώντας μάλιστα επάνω της ψωμί, μέλι, λάδι, κρασί και τελικώς την αφιέρωναν στους θεούς. Πολύ συχνά όμως την κρεμούσαν έτσι στολισμένη στις πόρτες των σπιτιών, προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών. Οπωσδήποτε επρόκειτο για ένα σύμβολο ευφορίας με το οποίο επικαλούνταν τη συνδρομή των θεών για να έχουν καλή σοδειά και ευγονία στο σπιτικό τους. Οι ειρεσιώνες έμεναν μάλιστα έξω από τα σπίτια ακόμη και όταν είχαν ξεραθεί. Ας θυμηθούμε τον Αριστοφάνη στον «Πλούτο», όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα φωνάζει σε έναν προσβλητικό νέο: «Λυπήσου με, μη φέρνεις τον δαυλό σου τόσο κοντά στο πρόσωπό μου». Για να επέμβει ο Χρεμύλος: «Εχει δίκιο γιατί,αν αρπάξει μια σπίθα, θα καεί σαν παλιά ειρεσιώνη!».

5.Ελεγε ο Ομηρος κάλαντα;

«Παίδες αμφιθαλείς» τραγουδούσαν την ειρεσιώνη στην αρχαία Ελλάδα, παιδιά είναι σήμερα και οι καλαντιστές. Στη Θράκη μάλιστα λέγονται «μανοκυρουδάτοι» και κρατούν στο χέρι στολισμένα ραβδιά! Και όσο για τους στίχους των τραγουδιών πρώτος διδάξας είναι ο Ομηρος:

«Ερχόμαστε στο σπίτι ενός πλούσιου νοικοκύρη.Αφήστε τις πόρτες ανοιχτέςγιατί μπαίνει ο Πλούτος και μαζί του η Χαρά και η Ειρήνη.Να ΄ναι γεμάτα πάντα τα σταμνιά τουκαι στη σκάφη του ζυμώματος το ζυμάρι να φουσκώνει ψηλά».Αλλως «Στο σπίτι ετούτο που ΄ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη...»κτλ., κτλ.

6.Να τα πούμε ή να τα παραπέμψουμε στις καλένδες;

Είτε μας αρέσει είτε όχι, από τις ρωμαϊκές «καλένδες» πήραν το όνομά τους τα κάλαντα. Χρειάστηκε βέβαια μακρός δρόμος ώσπου να γίνει αυτό. Οι καλένδες- από τη λέξη calo, που σήμαινε καλώ, ονομάζωσυνδέονταν με την έναρξη κάθε μήνα η οποία ανακηρυσσόταν από τον Ποντίφικα με τη φράση «Calo Juno novella»- ήταν οι πρώτες ημέρες του μήνα, οι νεομηνίες δηλαδή. Και ειδικά αυτές του Ιανουαρίου ήταν οι περιφημότερες γιατί τότε γιορταζόταν η έλευση του νέου έτους. Δώρα, όπως μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες αλλά και μικρά νομίσματα, τις συνόδευαν και βεβαίως ευχές και ανταλλαγές επισκέψεων μεταξύ φίλων και συγγενών.

Στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού οι καλένδες είχαν διατηρηθεί ως εορτές και πανηγύρεις της 1ης Ιανουαρίου. Η Στ Δ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης, όμως, το 662, τις απαγόρευσε. Αλλά, δεδομένου ότι επρόκειτο για έθιμο αιώνων που η διακοπή του μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη αναστάτωση και δυσαρέσκεια στον κόσμο, βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση: τα κάλαντα, τα δημοτικά ευχητικά τραγούδια που διατηρήθηκαν ως σήμερα. Οσο για τη φράση «παραπέμπεται στις καλένδες», που σημαίνει κάτι το οποίο διαρκώς αναβάλλεται, προέρχεται από το γεγονός ότι στους Ελληνες δεν υπήρχαν καλένδες, άρα δεν υπήρχε και καμία περίπτωση το όποιο ζήτημα να τακτοποιηθεί.

7.Γιόρταζαν τα γενέθλια του Χριστού οι πρώτοι χριστιανοί;

Οχι, διότι τα γενέθλια θεωρούνταν παγανιστική εορτή και ως εκ τούτου ήταν ανεπίτρεπτο για τους χριστιανούς να τα γιορτάζουν. Η Εκκλησία διακήρυττε ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού «σαν να ήταν ο βασιλιάς Φαραώ»! Και ο Ωριγένης μάλιστα τον 3ο αιώνα πίστευε ότι«ο φαύλος τα γενέσεως αγαπών πράγματα εορτάζει γενέθλιον»και ότι«επ΄ ουδεμιάς γραφής εύρομεν υπό δικαίου γενέθλιον αγομένην». Ετσι επί τέσσερις αιώνες μετά τον θάνατο του Χριστού ουδείς εγνώριζε πότε ακριβώς γεννήθηκε. Αλλωστε ακόμη δεν είχαν καταλήξει στο έτος γέννησης... Επιπλέον η ημέρα του θα νάτου που θα έφερνε την ανάσταση του Θεανθρώπου ήταν η σημαντική.

8.Και γιατί στις 25 Δεκεμβρίου;

Το γεγονός είναι ότι η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου για τη γέννηση του Χριστού είναι κι αυτή μια σύμβαση όπως πολλές άλλες. Και αυτό παρ΄ ότι η Εκκλησία κατά τον 4ο και 5ο αιώνα πρέσβευε πως πράγματι ο Χριστός είχε γεννηθεί τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο Χρυσόστομος μάλιστα επικαλείται προς τούτο την ημερομηνία της απογραφής του Κυρηνίου που διατηρούνταν στα ρωμαϊκά αρχεία. Εκ των υστέρων όμως θεωρείται βέβαιον ότι οι χριστιανοί θέλησαν να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο στη ρωμαϊκή ειδωλολατρική εορτή των Σατουρναλίων (ή να την υπερκαλύψουν), που εορταζόταν από 17 ως 23 Δεκεμβρίου, δηλαδή την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου. Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη γιορτή είχε εκπέσει πολύ από την αρχική μορφή της και είχε καταλήξει σε ακραίες διασκεδάσεις με άφθονη οινοποσία και ακολασίες.

Η 25η του μήνα, από την άλλη, ήταν πολύ σημαντική για τον παγανιστικό κόσμο αφού ήταν η γιορτή του Ηλίου. Πιστεύεται λοιπόν ότι η επιλογή της από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο για τον εορτασμό των Χριστουγέννων έγινε επίτηδες ως μια προσπάθεια σύνδεσης του Ηλίου με τον Χριστό.

9.Φθινόπωρο, χειμώνα ή άνοιξη γεννήθηκε ο Χριστός;

O διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου κ. Διονύσης Σιμόπουλος στο βιβλίο του Το άστρο των Χριστουγέννων ανατρέπει τα καθιερωμένα: «Σε μία μόνο εποχή του έτους οι βοσκοί “φυλάσσουν φυλακάς της νυκτός επί την ποίμνην αυτών”,όπως αναφέρεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο: την άνοιξη, όταν τα νεογέννητα αρνάκια χρειάζονται τη βοήθειά τους. Οπότε η γέννηση του Χριστού έγινε μάλλον την άνοιξη» λέει. Αλλωστε, σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, η Βηθλεέμ τον Δεκέμβριο ήταν βυθισμένη στην παγωνιά και στη βροχή. Δεν θα ήταν λοιπόν λογικό να παραμένουν με τέτοιες συνθήκες βοσκοί και πρόβατα στην ύπαιθρο.

10.Ποια η σχέση του Χριστού με τον Δία;

Κάθε χρόνο γεννιόταν ο Δίας στο περίφημο Ιδαίο Αντρο της Κρήτης και κάθε χρόνο πέθαινε για να ξαναγεννηθεί. «Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου» το αποκαλεί μάλιστα σε άρθρο του («Το Βήμα», 30 Δεκεμβρίου 2007) ο κ. Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Προγενέστερο ενδεχομένως ήταν το Δικταίο Αντρο. Σε αυτόν τον Δικταίο Δία, νεαρό και αγένειο, αναφέρεται μάλιστα ένας αρχαίος ύμνος που βρέθηκε χαραγμένος επάνω σε λίθο.

Οπως γράφει ο κ. Τιβέριος,«στην αρχή του ύμνου οι ασπιδοφόροι νέοι χαιρετούν τον “παντοδύναμο νεανίσκο” (“μέγιστε κούρε, χαίρε”) και τον ικετεύουν να αφήσει τον ουράνιο θρόνο του, εκεί όπου είναι πρώτος ανάμεσα στους άλλους θεούς,και να επαναλάβει την ετήσια κάθοδό του στον ιερό τόπο της γέννησής του». Στη συνέχεια τον ευχαριστούν για τα καλά που έκανε για τους ανθρώπους τη χρονιά που πέρασε και δέονται να φροντίσει τα ανάλογα και για την ερχομένη. Είναι ένας ύμνος που παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με αντίστοιχες ευχές της Εκκλησίας.