Γιορτές: Καθ' οδόν: Με την Ελένη

Για σήκω, νύφη μου καλή, κι έλα να δεις κομάτι/ δουλιές, που δε σ' τις βάνει ο νους, των Αχαιών και Τρώων·/ που πρώτα αφτοί σφαζόντουσαν δίχως σπλαχνιά στον κάμπο/ κι άγριο διψούσαν πόλεμο, μα τώρα χωρίς μάχες/ ήσυχοι στέκουν, στις λαμπρές ακουμπισμένοι ασπίδες,/ κι έχουν σιμά τους μες στη γης μπηγμένα τα κοντάρια./ Και τώρα ο πολεμόχαρος Μενέλας με τον Πάρη/ για σένα παν να χτυπηθούν με τα μακριά κοντάρια,/ κι όπιος νικήσει, τέρι του αφτός θα σε κερδίσει

Με αφορμή τη γιορτή της Ελένης θα κάνουμε ένα ταξίδι στα ...όρια του μύθου και της ιστορίας. Παρέα με την ωραία Ελένη, την ηρωίδα του σημαντικότερου πολέμου της αρχαιότητας που θα «πρωταγωνιστεί» όσο υπάρχουν Αχαιοί. Το σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς και προσωποποίηση του πειρασμού.

Αθάνατη έμεινε μέσα στα τραγούδια που ψάλλουν την ομορφιά και την περιπέτειά της. Ενέπνευσε εικαστικούς και λογοτέχνες. Ενέπνευσε και συγκίνησε τους απλούς ανθρώπους. Και έτσι αθάνατο έμεινε και το όνομά της που το φέρουν εφτά στις εκατό Ελληνίδες (δεύτερο μετά την Μαρία) και μέσω της ελληνικής μυθολογίας πέρασε και σε άλλες γλώσσες.

Εχουν διατυπωθεί πολλές παρετυμολογικές εξηγήσεις για την προέλευση του ονόματος, όπως η σύνδεση με τη λέξη σελήνη που δηλώνει το φως, μα δε στέκουν. Πιθανές είναι οι εξής: Fελένα <>

Ο μύθος: «Τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο (...) για μια Ελένη»

Αχ, αυτή η Ελένη, η πολυθρύλητη για την ομορφιά της που από μικρή την έβαλε σε μπελάδες! Αχ αυτή η Ελένη, που η αρπαγή της από το ερωτόπληκτο βασιλοπαίδι Πάρη έγινε η αιτία του Τρωικού Πολέμου! «Αχαρη μοίρα ο Δίας» της «έγραψε πολυτραγουδημένο μες στους ανθρώπους τους μελλούμενους να μείνει το όνομά» της. Αχ, αυτή η Ελένη, «Τι φοβερά με τις αθάνατες θεές στην όψη μοιάζει». «Οχι! για πλάσμα σαν κι' αφτή δεν είναι κατηγόρια/ τόσον καιρό που σφάζονται οι Δαναοί κι οι Τρώες!».

«Τόσες ψυχές/ δοσμένες στις μυλόπετρες σαν το σιτάρι (...) τόσος πόνος τόση ζωή/ πήγαν στην άβυσσο/ για ένα πουκάμισο αδειανό για μια Ελένη». Τέτοια σφαγή, τόσο κακό για τα κάλλη της ομορφότερης των γυναικών; Αυτή η τεράστια υπερπόντια εκστρατεία εξαιτίας της αρπαγής μιας γυναίκας; (Στο κάτω κάτω, η βίαιη αρπαγή γυναικών από άλλη φυλή εκείνη την εποχή δεν ήταν κάτι άγνωστο - και η μοιχεία όχι μόνο θεϊκό προνόμιο). Εκατό χιλιάδες στρατός και 1.200 πλοία για να αποκαταστήσουν την τιμή του κερατωμένου συζύγου; Σχεδόν όλοι οι διογενείς βασιλιάδες της αρχαίας Ελλάδας, 29 το σύνολο, για το ξέπλυμα της ντροπής του απατημένου; Πενήντα χιλιάδες Τρώες και σύμμαχοι, κομπάρσοι μιας ερωτικής ιστορίας;

Πόσα δεν τούλεγε ο Βοινιάς, ο γερο - αλογολάτης,/ πας στο κατώφλι στέκοντας, και σούσε με τα χέρια/ τα κολλητά πορτόφυλλα ξορκίζοντας το γιο του·/ πόσα και μάννα κι αδερφές δεν τούπαν περικάλια/ μα πια πολύ πεισμάτωνε.../ Τότε ο γοργός τ’ απάντησε γιος του Πηλία και τούπε/ «Φοίνικα, γέρο μου νουνέ.../ Με γκρίνιες και με στεναγμούς μη μου χαλνάς τα σκώτια,/ για ναν του κάνες δούλεψη. Και τήρα καμιάν ώρα,/ αγάπη αν τούχεις, μη γενεί αποστροφή η δική μου...»

Οσες από τις πόλεις δε συμμετείχαν, πλήρωναν τους ραψωδούς και έφτιαχναν στίχους που τις εξυμνούσαν για το στρατό και τα πλοία που έστειλαν. Και έτσι, «ποιητική αδεία» γίναν όλοι θαλασσόλυκοι!

Τόσοι πολλοί εκστράτευσαν τόσο μακριά γιατί, λέει ο μύθος, έτσι θα ασφάλιζαν και τις δικές τους γυναίκες! Με αρχιστράτηγο τον Αγαμέμνονα, έναν Α-τρείδη, που πάει να πει άτρωτος! Ενάντια στην ...τρωτή Τροία με τα ισχυρά τείχη (έπεσε η Τροία στα χέρια του Αγαμέμνονα και η γυναίκα του, η Κλυταιμνήστρα στην αγκαλιά του Αιγίσθου!..).

Ετσι λέει ο μύθος που η αχλή του καλύπτει την ιστορική πραγματικότητα. Ποια είναι η πραγματικότητα; Η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη ήταν η αφορμή. Αποικιακά - οικονομικά ήταν τα αίτια του πολέμου.

Η ιστορία: «Οσο υπάρχουνε Αχαιοί θα υπάρχει μια ωραία Ελένη»

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στα προελληνικά και πρωτοελλαδικά χρόνια η Τρωάδα ήταν μια πλούσια περιοχή. Οι κάτοικοί της για μερικούς αιώνες έκαναν επιδρομές σε άλλες περιοχές, αλλά και αντιμετώπιζαν επιθέσεις άλλων λαών. Γι' αυτό παρότι ήταν καλοί πολεμιστές, είχαν φτιάξει και άλλες αμυντικές εγκαταστάσεις (για να πέσει αργότερα το φρούριο χρειάστηκε ο «Δούρειος ίππος» του πολύτροπου Οδυσσέα). Την εποχή του Τρωικού Πολέμου δε ζούσαν μόνο από την καλλιέργεια της γης οι Τρώες. Κυρίως από την πειρατεία. Είχαν συγκεντρώσει πολύ πλούτο στην πρωτεύουσά τους, την Τροία. Σύμμαχοί τους ήταν σχεδόν όλοι οι λαοί της Μικρασίας, οι Θράκες, οι Μακεδόνες και οι Πελασγοί.

Αμεσος στόχος των Αχαιών ήταν το πλιάτσικο της οικονομικά ισχυρής Τροίας που έλεγχε τα στενά του Ελλησπόντου και τους θαλάσσιους δρόμους. Και αποικίες και δούλους χρειάζονταν. Γιατί μπορεί τα βασιλοπαίδια να βοσκούσαν το κοπάδι, δεν κωπηλατούσαν κιόλας. Μπορεί να χτίζαν τους ναούς, δε σημαίνει όμως ότι έβγαζαν και το μάρμαρο από το νταμάρι. Μπορεί η βασιλοπούλα Ναυσικά να έπλενε τα κεντημένα της προικιά στην ακροποταμιά, δε σημαίνει ότι έκανε και την πάστρα του σπιτιού. Αυτές ήταν δουλειές για δούλους...

(...) Ξαφνίστη τότε απ' την πληγή τ' Ατρέα ο γιος, μα κι έτσι/ το θάρρος του δεν τόχασε, μόν χύθηκε τον Κόνα/ να φάει με το βουνόθρεφτο κοντάρι του στο χέρι./ Αφτός εκεί τον αδερφό με βιάση από το πόδι/ τραβούσε, κι όλων φώναζε των αρχηγών βοήθια·/ μα ενώ τον τράβαε πρόσκεντρα, μια κονταριά από κάτου/ του δίνει απ' την ολόιση αφαλωμένη ασπίδα,/ και την καρδιά του παραλεί· και τρέχοντας κοντά του/ του κόβει και την κεφαλή στον αδερφό του απάνου

Γι' αυτό «Οσο υπάρχουνε Αχαιοί θα υπάρχει μια ωραία Ελένη/ κι ας είναι αλλού το χέρι αλλού ο λαιμός./ Κάθε καιρός κι ο Τρωικός του πόλεμος/ κάθε καιρός κι η Ελένη του...».

Οσο υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, θα υπάρχουν άδικοι πόλεμοι. Πόλεμοι που αποσκοπούν στην υποταγή και τον έλεγχο των λαών. Στη νομή φυσικών πόρων και πλουτοπαραγωγικών πόρων. Στον έλεγχο πηγών και δρόμων ενέργειας. Στην επιβολή των συμφερόντων των μονοπωλίων και στο μοίρασμα αγορών. Οσο υπάρχουν τέτοιοι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, χρειάζεται και ένα άλλοθι για να συγκινούνται και να φανατίζονται ευκολότερα οι λαοί και έτσι ευκολότερα να οδηγούνται στη σφαγή. Κάτι που να κρύβει την ουσία. Οπως τότε που οι Ευρωπαίοι πολεμούσαν υπέρ του Χριστού!.. Και πιο πρόσφατα, που ένας παράφρων οδήγησε τον κόσμο σε παγκόσμιο πόλεμο!.. Οπως και σήμερα, που οι ΝΑΤΟικοί, στο κατόπι της τρομοκρατίας, εξαπολύουν επιχειρήσεις «διαρκούς ελευθερίας» - κατοχής χωρών και λαών!..

Πάντα, ανάμεσα από τις σφαίρες προβάλλουν οι ...έμποροι.

Ελένη, η ισαπόστολος

Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες το όνομα συνδέθηκε και με μητέρα του «Μέγα» Κωνσταντίνου που περιγράφεται ως φιλόδοξη και ραδιούργα προκειμένου να ανέβει ο γιος της στο θρόνο (κατ' άλλους αγία με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο). Ο χριστιανισμός, προκειμένου να εξουδετερώσει τον ειδωλολατρικό πολιτισμό και να διευκολυνθεί στην εξάπλωσή του, ενσωμάτωσε στο τελετουργικό του τα περισσότερα αρχαιοελληνικά ονόματα. Ετσι η αγία Ελένη που τώρα ταξίδεψε στα Ιεροσόλυμα για να εκθεμελιώσει το ναό της Αφροδίτης και να βρει τον τίμιο Σταυρό, έγινε ισαπόστολος (τι σύμπτωση! Στην Αφροδίτη, που του έταξε την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου, έδωσε ο Πάρης το «μήλο της Εριδος» και έτσι ξεκίνησαν όλα). Μα μήτε το Σταυρό βρήκε μήτε το μύθο της ωραίας Ελένης εκθεμελίωσε. Σύμφωνα με τους νόμους των Ιουδαίων, όλοι ανεξαιρέτως οι σταυροί των εκτελεσμένων ρίχνονταν στην πυρά. Πιθανά για χάρη της μετέπειτα αγίας, και με το αζημίωτο, οι Εβραίοι ραβίνοι να ανακάλυψαν, άθικτο(!), και θα της πρόσφεραν τον Τίμιο Σταυρό...

...ο Αντίλοχος κι εκείνος/ ωδύρετο τα χέρια κρατώντας του Αχιλλέως/ φοβούμενος με σίδερο μη κόψει τον λαιμόν του./ Καθώς εβαρυστέναζεν η ανδράγαθη ψυχή του/ και εβογγούσε τρομερά τον άκουσε η μητέρα/ στα βάθη όπ' έστεκε σιμά στον γέρον της γονέα,/ και πόνου έβγαλε βοήν κι ευθύς ήλθαν σιμά της/ όσες ακούν στης θάλασσας τα βάθη Νηρηίδες/ οι θεές όλες.../ Ηλθαν και τ' άντρο εγέμισε το αργυροφωτισμένο·/ Στηθοκοπιούνταν κι έκανεν αρχήν του θρήνου η Θέτις...

(Οι στίχοι είναι από την «Ιλιάδα» μετάφραση Αλ. Πάλλη, την «Ελένη» του Γ. Σεφέρη και την «Μαρία Νεφέλη» του Ελύτη. Η εικονογράφηση είναι από το λεύκωμα «ΙΛΙΑΔΑ 24 λιθογραφίες του Henri Motte», καλλιτεχνική επιμέλεια Γ. Φαρσακίδη).