Οι λαϊκές παραδόσεις των εορτών και η αντοχή τους στο χρόνο

Ελάχιστα έθιμα επιβιώνουν στις μέρες μας και τα περισσότερα έχουν παραδοθεί αλλοιωμένα

Στα παιδικά Χριστούγεννα γυρνάει η σκέψη τούτες τις γιορτινές μέρες, σε έθιμα και τελετουργίες για τους παλαιότερους που τα βίωσαν μέσα από την τοπική παράδοση και τις λαϊκές δοξασίες με συνέπεια, χαμόγελο, ευφορία, προσμονή, και για τους νεότερους ως αφήγηση. Πλούσια η εθιμολογία των ημερών στη Βόρεια Ελλάδα από την Ηπειρο και τη Δυτική Μακεδονία ώς τη Θράκη, με ποικίλες θρησκειολογικές και εθνολογικές ερμηνείες, συμβολισμούς και ξεχωριστή σημασία -κοινωνική και οικονομική- αποτέλεσαν αντικείμενο επιστημονικής έρευνας στα νεότερα χρόνια.

Πασπαλισμένες σήμερα οι γιορτές του Δωδεκαημέρου από τη χρυσόσκονη της ευμάρειας, μ' ένα φύσημα ξεσκεπάζουν την «καρδιά» του πολιτισμού που γέννησε ήθη και έθιμα και τα μετέφερε από γενιά σε γενιά.

Ξενόφερτες συνήθειες εκτόπισαν τα λαϊκά έθιμα, ατόνησαν ή αλλοίωσαν την πρωτογενή τους μορφή. Ορισμένα διατηρούνται ώς τις μέρες μας, προσαρμοσμένα ωστόσο στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης, και άλλα επανήλθαν με νέες ονομασίες ως τουριστικές ατραξιόν για να ενισχύσουν την ισχνή οικονομία στις τοπικές κοινωνίες.

Τα χοιροσφάγια έγιναν πια «γουρουνοχαρές», εκδηλώσεις δηλαδή λαϊκής γιορτής που διοργανώνουν μικρές κοινότητες-ομπρέλα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το χοιρινό αντικαταστάθηκε από τις γεμιστές γαλοπούλες και η χριστουγεννιάτικη λειτουργία από τα ρεβεγιόν...

Οι φωτιές που άναβαν παραμονή των Χριστουγέννων στη Φλώρινα για να... ζεστάνουν το νεογέννητο, σύμφωνα με την παράδοση, εξακολουθούν να καίνε ώς τις μέρες μας αλλά άλλη σημασία έχουν πια, με ολονύχτια γλέντια και λαϊκά δρώμενα που προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες. Τα ντολμαδάκια, τα τυλιχτά «γιαπράκια» στη Μακεδονία και τη Θράκη, ιδιαίτερα στην Κοζάνη, που συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού, δεν λείπουν από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ώς τις μέρες μας.

Πιστοί στην παράδοση παραμένουν οι μικροί «καλαντάρηδες», που όμως αντί για μικρά χριστόψωμα προσδοκούν ένα ικανοποιητικό χρηματικό φιλοδώρημα. Οσο και αν οι πλούσιες βιτρίνες χορταίνουν τον συναισθηματικό κόσμο παιδιών και μεγάλων, το παιχνίδι της αυτοσχέδιας μπάλας από τα σπλάχνα του χοίρου που διηγούνται οι παλαιότεροι εξακολουθεί να μένει ως νοσταλγική ανάμνηση στην ψυχή και την καρδιά τους.

Τον κύκλο του εορταστικού Δωδεκαημέρου σχολιάζουν ακροθιγώς οι αντιπαρατιθέμενοι σήμερα, αναφέροντας τα λαϊκά έθιμα που επιβιώνουν στις μέρες μας, αλλά και τους λόγους για τους οποίους τα περισσότερα έχουν εκλείψει.

• Tης Γιωτας Μυρτσιωτη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/12/2009